Salgınla gayrette aşı kullanımına başlanmasıyla yakın gelecekte milletlerarası seyahatlerde ‘aşı pasaportu’ istenmesi dünya gündemine girdi. Birçok ülke mevzuyla ile ilgili çeşitli adımlar attı ya da planlarını paylaştı. Yalnız şunu da göz arkası etmemek lazım, hükümetlerin bu bahiste vereceği kararların pandeminin kasvetleriyle uzun müddettir savaşan toplumlarda ‘ayrımcılık yapıldığı’ yolunda algılara yol açması tehlikesi çok büyük.
Esasen Dünya Sıhhat Örgütü Acil Durum Komitesi, yeni tip koronavirüs salgını nedeniyle ‘küresel acil durumun’ devamı ve milletlerarası seyahatler için ‘aşı pasaportu şartı’ getirilmemesi tavsiyesinde bulunuyor. Hatta Dünya Seyahat ve Turizm Kurulu Lideri Gloria Guevara Telegraph’a verdiği en son demeçte aşı yapılmayan yolculara ayrımcılık yapılmaması gerektiğinin altını çizmişti. Öte yandan, muhakkak ülkelere girmek için aşı olduğunuzu kanıtlama mecburiliği yeni bir durum da değil.
Yıllardır kimi ülkelere seyahat eden beşerler, sarı humma, kızamıkçık ve kolera üzere hastalıklara karşı aşı olduklarını kanıtlamak zorunda kaldılar. Covid-19 gayretine yardımcı olan teknoloji odaklı bir kuruluş olan Linux Foundation Public Health’in yönetici yöneticisi Brian Behlendorf, BBC’ye bu bahse dikkat çeken açıklamalar yapmıştı.
“Sıtma, difteri ve birtakım başka hastalıklara karşı aşı gerektiren ülkelere memleketler arası seyahat eden herkes sarı kart gördü” diyen Behlendorf, “Devlet okullarında çocukları olan ebeveynler, çocuklarının aşı olduğunu kanıtlamak zorunda kaldı. Bu yeni bir şey değil” diye de eklemişti.
Memleketler arası birkaç havayolu firması da yolcuların aşı olduklarına yahut Covid-19 testi yaptırdıklarına dair bir evrak sağlamak için Milletlerarası Hava Nakliyatı Birliği tarafından geliştirilen dijital seyahat kartını kullanmaya başlayacağını duyurdu.
Şu ana kadar atılan adımlara bakacak olursak Avrupa Birliği ülkeleri seyahat kısıtlamalarına karşı ‘aşı pasaportu’ uygulaması hakkında bölünmüş durumda. Öte yandan Kuzey Avrupa için hazırlıklar başladı diyebiliriz.
Türkiye’de ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Yunanistan’ın AB ülkelerinde ‘aşı pasaportu’ uygulanması önerisi hakkında “Bilhassa uluslar ortası diplomasi noktasında değerlendireceğimiz bir bahis. Şu anda Yunanistan bu türlü dedi diye bu türlü olacak diye şey yok. Bunu bizim de her şeyden evvel dışişleri teşkilatımızla şöyle masaya yatırıp konuşmamız lazım, nedir, ne değildir diye” tabirlerini kullanmıştı.
Pekala dünya nüfusunun şimdi yüzde 10’u bile aşılanmamışken ülkeler aşı pasaportu ile ilgili neler düşünüyor? Kısaca bakalım…
BİRİNCİ GEÇEN BAHREYN, İSVEÇ VE DANİMARKA ADIMLARI ATTI
Bahisle ilgili son beş aydır çalışmaları hızlandıran Bahreyn, dijital koronavirüs aşısı pasaportunu başlatan birinci ülke oldu.
İki İskandinav ülkesi, vatandaşların yurt dışına seyahat etmelerini sağlamak için koronavirüs aşı pasaportu düzenleyeceğini açıkladılar. Bu pasaportlar tıpkı vakitte spor ve kültürel etkinliklerde aşı denetimlerinin takibinde de kullanılabilecek. İsveç Güç ve Dijital Kalkınma Bakanı Anders Ygeman yaptığı açıklamada, “Dijital aşı pasaportu ile aşının tamamlandığını kanıtlamak süratli ve kolay olacak” demişti. Ayrıyeten İsveç hükümeti, haziran ayına kadar dijital pasaportları yayınlayacak altyapıya sahip olmayı umduğunu söylüyor.
Programını İsveç’ten bir gün evvel duyuran Danimarka ise birinci olarak bir kişinin aşı durumunu denetim etmek için erişilebilecek bir sicil kaydı yayınlayacaklarını söyledi. Bu kaydın ise mart ayının ortalarına kadar uygulamaya konması bekleniyor. Danimarka hükümeti, aşı pasaportlarının yalnızca seyahat emeliyle değil de daha fazlası için kullanılıp kullanılamayacağına ait kesin bir karara varmadan evvel, daha fazla araştırma yapmayı ve programı geliştirmeyi hedefliyor.
İNGİLTERE’DE ÇALIŞMALAR SÜRAT KAZANDI
İngiltere’de aşıdan sorumlu bakan yardımcısı Nadhim Zahawi, hükümetin insanların diğer ülkelere seyahat edebilmesi için bir aşı pasaportu uygulaması düşünmediğini söylemişti. Buna karşılık Zahawi aşı olduğunu kanıtlaması gerekenlerin aile doktorlarından gerekli belgeyi temin edebileceklerini de duyurmuştu.
Fakat Yunanistan’ın aşı olduğuna dair dokümanı olanlara sonlarını açacağını bildirmesinin akabinde Şimdilerde İngiliz vatandaşlarının yaz tatiline gidebilmeleri için aşı evrakı çalışmaları da hızlandı. Ulaştırma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve Sıhhat Bakanlığı’nın bir cins aşı sertifikası için seçenekler geliştirdiği söyleniyor. Öte yandan Yunanistan’ın, aşı olduklarını kanıtlayabilen İngilizler için karantina kurallarından feragat edebileceği konuşuluyor.
İNGİLTERE’DE PASAPORTA YÖNELİK REAKSİYONLAR SÜRÜYOR
İngiltere’de yürütülen imza kampanyası kapsamında aşı pasaportuna karşı şimdiden 126 binin üzerinde imza toplandığı bildirildi. Bahsin parlamentoda görüşülmesi için gerekli olan 100 bin imzanın toplanmış olmasına karşın, geçtiğimiz günlerde kabul edilen ‘oturumları askıya alma kararı’ sebebiyle mevzu parlamento gündemine taşınamadı.
YUNANİSTAN’IN TURİZMİ CANLANACAK
Yunanistan’ın İngiltere ile yaptığı mutabakatın, pandemiden sonra sekteye uğrayan Yunan turizm sanayisine canlılık katacağı düşünülüyor. İngiltere’nin aşı uygulamasında gösterdiği sürat, 2021’in ikinci yarısında yurt dışı tatillerine dönme umutlarını da artırdı.
Unutmamak gerekir ki her yıl Yunanistan’ı ziyaret eden iki milyon İngiliz, ülke iktisadına yaklaşık 9 milyar sterlin katkıda bulunuyor. Öte yandan Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, Avrupa Birliği’nin milletlerarası seyahatlerde bir cins ‘hızlı şerit’ yaratmak gayesiyle ortak bir aşı dokümanı kabul etmesini önerdi. Özetle Yunanistan, ağır darbe alan turizmini bu yıl canlandırmakta kararlı görülüyor ve muahedeler yapmaya devam ediyor.
YUNANİSTAN İLE İSRAİL ORTASINDA ‘YEŞİL AŞI PASAPORTU’ MUTABAKATI
İsrailli yetkililer, aşı olmuş şahısların lokantalarda yemek yiyebilmesi, tiyatro ve sinemaya gidebilmesi, seyahat edebilmesi ve uluslar ortası seyahatlerde karantinadan muaf olabilmesine imkân sağlayacak bir ‘yeşil pasaport’ uygulamasına gidilebileceğinin işaretlerini vermişlerdi. Bu hususta önemli bir adım atıldı.
Geçtiğimiz günlerde bir ortaya gelen Yunanistan Başbakanı Miçotakis ile İsrail Başbakanı Netanyahu, iki ülke ortasındaki seyahatler konusunda ‘yeşil aşı pasaportu’ kullanımı üzerine muahedeye vardıklarını açıkladı. Miçotakis İsrail’in Covid-19’a karşı aşılama sürecindeki muvaffakiyetinden ötürü Netanyahu’yu tebrik ederken, seyahat kısıtlamaları kalktıktan sonra İsrailli turistleri Yunanistan’da ağırlamayı sabırsızlıkla beklediklerini söylemişti.
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE FİKİR AYRILIKLARI
Lakin AB’de çatlak sesler de var. Dünya Turizm Örgütü’nün Madrid’deki Yürütme Kurulu toplantısının açılışında konuşan İspanya Sanayi, Ticaret ve Turizm Bakanı Reyes Maroto, Yunanistan’ın Avrupa aşı sertifikası oluşturulması teklifini destekleyeceğini söyledi. Aşı pasaportunun Avrupa seviyesinde hareketliliğin tekrar sağlanmasına katkıda bulunabileceğini söyleyen Morato, “Bu, seyahat kısıtlamaları üzere özensiz tedbirlerden kaçınmak ve turistlere inanç vermek için öngörülebilir bir ortak çerçevenin yaratılmasını sağlar” açıklamasında bulunmuştu.
Halk ortasında aşı konusunda tereddüdün en yüksek olduğu AB ülkelerinden Fransa’da ise aşı dokümanının insanları aşıya mecbur etmenin yolu olarak görülebileceği yolunda yaygın itirazlar lisana getirildi ve Başbakan Jean Castex bunun yasal meseleler doğurabileceğini söyledi.
Almanya’da ise hükümete danışmanlık yapan bağımsız bir yapılanma olan Etik Kurulu aşı olanlara rastgele bir ayrıcalık tanınmaması tarafında görüş bildirdi.
Komite “Şu anda ferdî özgürlüklere devlet tarafından konulan özgürlüklerin kaldırılmasının kabul edilemeyeceğini” savunurken, bir yandan aşı olanların hastalanmasalar bile virüsü taşıyıp diğerlerine geçirmediklerinin şimdi kanıtlanmadığını, öteki yandan da aşılananlara özel ayrıcalıklar tanınmasının, hangi kesitlere öncelikle aşı yapılması gerektiği konusunda uğraşlara ve toplumsal huzursuzluklara yol açabileceğini söylüyor.
ÇİN VE TAYVAN’DA SON DURUM
Çin mart ortasına kadar 50 milyon kişinin aşılamasını tamamlamayı hedefliyor. Yetkililer, aşı kayıtlarını telefonlardaki sıhhat uygulamalarına eklemeyi böylelikle ülke içinde kentler ve bölgeler ortasında seyahatlere uygulanan karantinalardan muaf olunmasını planlıyordu.
Fakat virüsün birtakım bölgelerde yine süratli biçimde yayılmaya başlamasıyla bu planların şimdilik rafa kaldırıldığı bildiriliyor. Tayvan’da da aşının karantinanın ya da öbür toplumsal aralık tedbirlerinin yerini almasına kuşkuyla yaklaşılıyor. Şu anda Tayvan’a giriş yapan şahıslara 14 gün karantina uygulaması aşı olmuş olsa da olmasa da devam ediyor.
AMERİKA’DA ÇALIŞMALAR SÜRÜYOR
Ortalarında Microsoft, Oracle, Salesforce üzere teknoloji devleri ve ABD’li çeşitli sıhhat kuruluşlarının yer aldığı Vaccination Credential Initiative (VCI) isimli küme, tartışma yaratabilecek bir dijital koronavirüs aşı pasaportu üzerinde çalıştığını açıkladı. Yapılan yazılı açıklamaya nazaran “VCI yakın vakitte dünya genelinde hükümetlerin ve şirketlerin vatandaşların aşılandığına dair ispat isteyeceği öngörüsüyle çalışmalarını yürütüyor” denildi.
EN BÜYÜK TEHLİKE: DÜZMECE VİRÜS TESTLERİ
BBC’nin yaptığı araştırma, milletlerarası havayolu nakliyeciliğinde yolcuların geçersiz covid testlerine daha çok başvurmaya başladığını ortaya koydu. Afganistan’da varlıklı ailelerden hükümet yetkililerine kadar birçok kişi, seyahat etmek için geçersiz covid testleri ediniyor. Afganistan Sivil Havacılık Yönetimi yöneticisi Mohammad Qasim Wafayeezada, geçtiğimiz yılın ekim ayında kelam konusu hadiselerin ortaya çıkmaya başladığını anlatarak “Başlangıçta her uçakta 10-20 kişinin düzmece covid test sonuçları taşıdığını iddia ediyorduk. Daha sonradan durum berbatlaştı ve bu sayı 50’ye kadar çıktı. Bu bireyler gittikleri yerlerde teste tabi tutulduğunda olumlu sonuçlar karşılarına çıkıyor” diyor.
İsmini kapalı tutmak isteyen bir laboratuvar çalışanı, BBC’ye konuşarak uydurma test sonuçlarının nasıl üretildiğini anlattı. Söyledikleri hayli değişik: “Bazı büyük kliniklerin şubeleri, test için kişinin boğazından ve burnundan numune almak yerine, su ile test yapıyor ve merkezdeki test sonucunun negatif gelmesini sağlıyor.”
Düzmece Kovid testi sorunu Afganistan dışında da epey yaygın.
- Milletlerarası Hava Nakliyeciliği Birliği (IATA), Brezilya, Bangladeş ve Fransa’da gibisi olayların görüldüğünü belirtiyor.
- Danimarka, 22 Ocak’tan itibaren 5 günlüğüne Dubai’den yapılacak uçuşları ‘Covid testlerinin güvenilirliğine yönelik şüpheler’ nedeniyle askıya almıştı.
- İran’da ise hükümet kimi test merkezlerini uydurma evrak düzenledikleri gerekçesiyle kapattı.
- Pakistan ve Kenya’da da benzeri hadiselerin ortaya çıktığı basına yansıdı.
IATA, sorunun kaynağındaki faktörlerden birinin, basılı evraklarda çarçabuk sahtecilik yapılabilmesi olduğunu düşünüyor. Evraklar farklı lisanlarda ve çeşitli formatlarda olduğundan denetlenmesi zorlaşıyor.
TÜM BUNLARIN IŞIĞINDA ‘AŞI PASAPORTU’NUN ARTI VE EKSİLERİLERİ NELER?
AVANTAJLARI
- İnsanları teşvik eder: Bu tıp pasaportlar insanların aşılanması için güçlü bir motivasyon misyonu görebilirler.
- Fırsat yaratır, turizmi canlandırır: Aşı pasaportu çıkartarak pandemi nedeniyle muhakkak iş seyahatlerini gerçekleştiremeyen firmalar, bu fırsattan yararlanabilir.
- Seyahat ayrıcalıkları sunar: Pasaportlar, memleketler arası seyahat açısından da kıymet görebilir. Aşılanmış olmak, yurt dışında hastaneye kaldırılmayı gerektirebilecek covid-19 hastalığına yakalanma olasılığınızın düşük olduğu manasına gelir.
DEZAVANTAJLARI
- Aşı olsanız da bulaştırabilirsiniz: Bilim insanları, uygulanan aşıların semptomatik covid-19 için hastaneye yatma ve vefat riskini azaltmada tesirli olduğunu gösterse de bu noktada bulaşı engelleyebileceklerine dair somut bir delil bulunmadığını söylüyor. Birden fazla ülke, aşı uygulamasının birinci evrelerinde ve mevcut varyantların (Özellikle Güney Afrika’da keşfedilen varyantların) aşıların müdafaa sağlamasına ait telaşlar göz önüne alındığında, pasaport sistemini uygulamaya koymak için erken olacağını savunuyor.
- Ayrımcılık yaratır: Bu tıp pasaportlar, aşılanmış ve korunaklı olduğu varsayılan şahıslara diğerlerinin yapamayacağı ayrıcalıkları sunacaktır.
- Aşıya ulaşamayan mağdur olur: Aşı uygulamasının öncelikli bir sisteme dayandığı göz önüne alındığında, birtakım beşerler başkalarından evvel aşılanacaktır. Aşı yapılmasına karşın aşı olmamayı seçenler de fırsatlardan yoksun kalabilir.
- Düzmece evrakları artırabilir: Pasaportlar, şimdi aşı yaptırmamış yahut aşı olmamayı tercih eden şahısları karaborsada sertifika almaya teşvik edebilir.
Kaynak: Guardian, Dailymail, The Times, New York Times, BBC, BBC Türkçe, Reuters, İATA, CNN, Euro News, Telegraph, The Journal, Anadolu Ajansı, DHA
Hürriyet
