ABD başta olmak üzere Batılı ülkelerin Uygurlara soykırım yapıldığı suçlamasıyla birtakım Çin hükümeti yetkililerine yaptırım uygulamasının akabinde Pekin ile Batı ortasındaki gayretin yeni perdesinde özel şirketler sahne alıyor. Pamuk, bu sert hengamenin ana aktörü.
Sincan’da üretilen pamuk, global talebin yüzde 20’sine karşılık geliyor. Çin’in “yeniden eğitim kampı” dediği ve “radikalizmle mücadele” biçiminde gerekçelendirdiği kamplarda tutulan yaklaşık 2 milyon Uygur Türkü’nün bölgedeki pamuk tarlaları ve sürece tesislerinde zorla çalıştırıldığı argüman ediliyor. Köle işgücü tasaları üzerine, ortalarında dünyanın en büyük dokumacılık perakendecilerinden İsveçli H&M’in de olduğu çok sayıda firma artık bu bölgeden gelen pamuğu kullanmayacaklarını ilan ettiler. Japon Uniqlo, İngiliz Burberry, Amerikan Nike, Fransız Lacoste ve Alman Adidas o firmalardan birkaçı.
ÇİN’İN YANSISI
Ünlü markaların “insan hakları” vurgusu yaptıkları açıklamaları Batılı müşterilerinin beğenisini kazansa da 1.4 milyarlık nüfusa sahip dev pazarda reaksiyon çekti. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Zhao Lijian’ın, “Yabancı firmalar Sincan pamuğunu palavralara dayanarak reddettiler” halindeki açıklaması ile büyük bir boykot kampanyası başladı. Bilhassa H&M, Çinli toplumsal medya kullanıcılarının amacında. Çin, bu markayı adeta internetten sildi. H&M eserleri ülkedeki tüm online alışveriş sitelerinden kaldırıldı. En büyük tepkiyi neden H&M’nin çektiği ise net değil, lakin İsveç’in başkalarına kıyasla maksat alınması “daha kolay” bir ülke olduğu yorumları yapılıyor.
ŞİRKETLERİ NE BEKLİYOR
Adidas, Burberry üzere markalar Sincan pamuğunu boykota devam etmek ya da dünyanın en büyük pazarına erişimlerini kaybetmemek için statükoya boyun eğmek ikilemiyle karşı karşıya. Örnek vermek gerekirse Çin; H&M’nin İngiltere, ABD ve Almanya’dan sonra dördüncü en büyük pazarı. Nike için ise Kuzey Amerika ve Avrupa kıtasından sonra üçüncü en büyük pazar. Bu markaların mağazalarında alışveriş yapanların sayısında önemli bir düşüş gözlemleniyor. Pek çok Çinli artık yerli markaları tercih edecekleri konusunda net. Gençlerin tüketim alışkanlıkları üzerinde tesirli oyuncu ve müzikçiler ile toplumsal medya fenomenleri de Batılı markalar ile olan mukavelelerini bir bir iptal ediyorlar. Hatta boykotu bir adım ileri götüren Çinli teknoloji devi Tencent, tanınan “Honor of Kings” isimli oyunundaki karakterlerin bundan bu türlü Burberry marka kostümler giymeyeceğini açıkladı.
DEVAM DİYENLER
Öte yandan tüm firmalar Sincan pamuğuna karşı değil. Güney Koreli spor ayakkabı üreticisi FILA buradan pamuk temin etmeyi sürdüreceklerini bildirdi. İspanyol Zara’nın çatı şirketi Inditex ve Calvin Klein, Tommy Hilfiger üzere markaların sahibi Amerikan PVH ‘zorla çalıştırma’ ile ilgili şirket siyasetlerini internet sayfalarından sessizce kaldırdılar. Bu ortada Washington’un yaptırımlarına karşın geçen yıl Uygur’dan ABD’ye direkt ihracat yüzde 113 artarak 64.4 milyon dolara ulaştı.
Çin hükümetinin Kasım 2020 tarihli raporuna nazaran, fazla işgücü olarak görülen 2.6 milyon Uygurlu “gönüllü” olarak personel transferi programına dahil edildi. Lakin Batılı ülkeler bu bireylerin çağdaş kölelik uygulamalarının kurbanı olduğundan kaygı ediyor.
PAK GÜÇ DE SAVAŞIN KESİMİ
TİŞÖRT yahut pantolonların üretimiyle ilgili süreç milyonlarca kişiyi yakından ilgilendirse de Uygur’da köle işçiliğin bir de “temiz enerji” boyutu var. ABD’de 250 güç şirketi geçen hafta Çin’den gelen materyallerin kullanılmaması daveti yapan bir bildiriyi imzaladılar. Ama bölgenin üretim kapasitesi düşünüldüğünde bu o kadar da kolay değil, bildiriye imza atan kimi şirketler bile hâlâ bölgeden eser tedarik etmeyi sürdürüyor. İngiltere’deki Sheffield Hallam Üniversitesi’nde insan hakları ve çağdaş kölelik alanlarında çalışan Profesör Laura Murphy’nin yürüttüğü bir araştırmaya nazaran, Uygur’daki tesisler güneş panellerin üretiminde hayati değerdeki polisilikon unsurunda global talebin yüzde 45’ine karşılık veriyor. Paneller için gerekli çeşitli madenlerin üretiminde de Uygurların zorla çalıştırıldığı düşünülüyor.
Hürriyet