ABD Havacılık ve Uzay Ajansının (NASA) yayımladığı Beyaz Saray görüşme tutanakları, Ay’a birinci kişili seferi düzenleme amacının, ABD Yöneticisi John F. Kennedy liderliğindeki Amerikan idaresinin gözünde, uzayın ilmî maksatlarla anlaşılması hedefinden çok Soğuk Savaş yarışmasının bir cephesi olarak görüldüğünü ortaya koyuyor.
NASA’nın bütçe maksatlarının konuşulduğu 21 Kasım 1962 tarihi içtimada Kennedy ile NASA Yöneticisi James Webb arasında geçen diyaloglar, periyodun siyasi iradesinin uzay konusunda bilim camiasından farklı önceliklere sahip olduğuna işaret ediyor.
“Hoşumuza gitsin yahut gitmesin, bu bir yarış”
Tutanaklara nazaran, görüşmenin bir noktasında Kennedy, Webb’e, “Sence bu program (Apollo programı/NASA’nın Beşerli Ay görevi) Ajansın en değerli önceliği mi?” diye sorduğunda NASA Yöneticisi, “Hayır efendim, bence en öncelikli programlardan birisi.” diyerek cevap verdi.
Webb, uzay yolculuğunun ama uzayın daha iyi anlaşılmasıyla mümkün olduğunu, bunun için farklı disiplinlerdeki ilmî araştırmalara muhtaçlık duyulduğunu ve kurumun önceliğinin bu olması gerektiğini belirtti.
Webb’in açıklamasına itiraz eden Kennedy, “Jim, bence bu (Ay’a gidiş) en değerli öncelik. Gayri (bilimsel) programlarda altı aylık, dokuz aylık aksamalar olabilir, bunun stratejik bir sonucu olmaz ama bu siyasi nedenlerle kıymetli, memleketler arası siyasi nedenlerle. Güzelimize gitsin yahut gitmesin, bu bir yarış.” sözlerini kullandı.
Sovyetler Birliği’nin uzay yarışını iki tarafın siyasal sistemleri açısından sınama olarak gördüğünü savunan Kennedy, “Yaptığımız her şey Ruslardan evvel Ay’a gitmeye odaklanma üzerine olmalı.” değerlendirmesinde bulundu.
“Uzay o kadar da ilgimi çekmiyor”
Ay vazifesi 1. öncelik haline getirilmezse kamuoyunu NASA’nın büyük çaplı bütçe harcamalarına ikna etmenin mümkün olmayacağını vurgulayan Kennedy, şunları kaydetti:
“Bu (Ay görevi), NASA’nın en öncelikli programı, ABD hükümetinin de savunmadan sonraki en kıymetli önceliği olmalı. Yaklaşımımız bu olmalı, bu mevzuda açık olmalıyız. Aksi halde bu kadar para harcamanın manası yok zira uzay o kadar da ilgimi çekmiyor. Kanımca iyi bir şey, haber sahibi olmakta yarar var ve önemli kaynak ayırmaya da hazırız ama burada tüm bütçeyi ve memleket içi harcamaları sarsacak seviyede fantastik bir harcamadan laf ediyoruz. Bunu yasallaştırmanın tek yolu, ‘Onları yenmek istiyoruz, birkaç yıl geçmişten geldik gelgelelim Tanrı’nın müsaadesiyle, onları geçtik.’ demek.”
Görüşmenin ortasında odadan ayrılmak üzere ayağa kalkan Kennedy, Webb ve yardımcılarından, kendisine NASA’nın tüm bilim programlarını Ay hizmetine sağlayacağı yarar açısından değerlendirip bütçe tekliflerini ona nazaran düzenledikleri bir yazılı not iletmelerini isteyerek içtimayı terk etti.
Kennedy, NASA yetkilileriyle kelam konusu içtimayı yaptığında, ABD uzay yarışının değerli kilometre taşlarını geçerken mütemadi rakibinin gerisinde kalıyordu. O tarihte Sovyetler Birliği, uzaya birinci uyduyu yollamış ve birinci kişili uzay seferini gerçekleştirmişti.
Soğuk Savaş ve uzay yarışı
İnsanlığın uzay macerasını harekete geçiren şey, keşif güdüsünden çok egemenlik savaşı oldu. 2. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin akabinde dünyanın iki muhteşem gücü haline gelen ABD ve Sovyetler Birliği (SSCB), ellerindeki nükleer silahlarla uzak coğrafyalardaki amaçları vurabilmek üzere kıtalar arası güdümlü füze sistemleri geliştirmeye başladı. Uzun menzilli roketler, Dünya’nın alçak yörüngesine yapay uydular taşımaya da imkan sağlıyordu.
Uzay yarışı evvel uydu yarışı olarak başladı. SSCB, 4 Ekim 1957’de “Sputnik 1” uydusunu uzaya fırlatarak bu meydanda bir birincisi gerçekleştirdi. ABD, yaklaşık 4 ay sonra, 31 Ocak 1958’de, “Explorer 1” uydusunu Dünya yörüngesine yollayarak karşılık verdi.
Gagarin uzaya çıkan birinci insan oldu
Uydulardan sonra sıra Dünya yörüngesinde beşerli seferler yapmaya geldi. Bunun için her iki devlet de tek kişilik uzay kapsülleri geliştirmeye başladı. SSCB, Vostok Programı kapsamında geliştirdiği roket ve kapsülle rakibini bir sefer daha geçmişte bıraktı.
Rus kozmonot Gagarin, 12 Nisan 1961’de “Vostok 1” uzay kapsülü içinde Dünya yörüngesinde bir cins attıktan sonra yeryüzüne döndü. Vostok 1’in bu seferi, insanoğlunun birinci uzay yolculuğu olurken, Gagarin de uzaya çıkan birinci insan olarak tarihe geçti.
SSCB, 1963 yılına kadar Vostok kapsülleriyle uzaya 5 kozmonot daha gönderdi. ABD ise birebir yıllarda Gemini uzay kapsülleriyle 2 astronotla yörünge altı, 4 astronotla da yörünge uçuşları gerçekleştirdi.
Ay yarışı
20 Ocak 1961’de başkanlık hizmetine başlayan Kennedy, Gagarin’in yörünge seferinin akabinde Sovyetler’in uzay yarışında ipi göğüslemek üzere olduğunun farkına varmıştı.
Üstelik Kennedy’nin birinci hizmet aylarında ABD’nin desteklediği Kübalı muhaliflerin Domuzlar Körfezi çıkarmasında başarısızlığı, Ada’da Fidel Castro idaresini güçlendirmiş ve yeni sosyalist rejimini SSCB’ye yakınlaştırmıştı.
Sonraki yıl Küba Füze buhranıyla tırmanan tansiyon, Sovyet tehdidini ABD’nin kapısına kadar getirmişti.
Kennedy, Soğuk Savaş’ın ABD açısından bu en karanlık günlerinde devlete yeni bir umut aşılamak istiyordu.
ABD Yöneticisi, Beyaz Saray’daki NASA yetkilileriyle yaptığı içtimadan iki ay evvel, 12 Eylül 1962’de, Teksas eyaletinin Houston kentinde Rice Üniversitesi Stadyumu’nda yaptığı konuşmada, uzay yolculuğunun yeni amacı olarak Ay’ı işaret etti ve 10 yıl içinde Ay’a insan yollama lafı verdi.
NASA bu maksatla Apollo programını başlattı.
Kişisiz ay seferleri
Ayak basma amacından evvel her iki devlet de Ay’a kişisiz yüzey araçları ve uydular yollama teşebbüslerinde bulundu. SSCB’nin başarısız 5 denemesinin akabinde 14 Eylül 1959’da “Luna-2” uzay aracı Ay yüzeyine sert iniş yapmayı başardı. 6 Ekim 1959’da Luna-3 uzay aracı Ay’ın uzak yüzünden Dünya’ya fotoğraflar yolladı.
ABD, Luna programına karşılık 1959’da başlattığı Ranger programıyla emsal teşebbüslerde bulundu. 5’i başarısız olan, 1’i iptal edilen teşebbüslerin akabinde Ranger 7 uzay aracı 31 Temmuz 1964’te Ay yüzeyine sert iniş yaptı.
Kennedy, öldürülmeden evvel Sovyetler’e ortak Ay programı teklif etti
Kennedy 22 Kasım 1963’te suikaste uğrayarak hayatını kaybetmesinden evvel, 22 Eylül’de Birleşmiş Milletler (BM) Umumî Şurasında yaptığı konuşmada ABD ve Sovyetler Birliği’nin ortak Ay programı yürütmesini teklif etti.
Teklif devrin SSCB önderi Nikita Kruşçev tarafından başta kabul edilmese de yakınları, yakın tarihlerde, Kennedy’nin öldürülmesinden önce Kruşçev’in iki devletin programlarının uyumlaştırması fikrine yakın olduğu ileri sürdü.
Kennedy’nin vefatının akabinde hizmete gelen Yönetici Yardımcısı Lyndon B. Johnson, Apollo programını Kennedy’nin mirası görerek sürdürdü.
Aralık 1968’de astronotlar Frank Borman, James Lovell ve William Anders’ı taşıyan “Apollo 8” uzay mekiği Ay yörüngesini 10 kere katetmeyi başardı.
Akabinde 21 Temmuz 1969’da astronotlar Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collins’i taşıyan “Apollo 11” mekiği Ay yüzeyine iniş yaptı. Neil Armstrong, bu sefer sırasında Ay’a ayak basan birinci insan oldu.
Armstrong ve onun akabinde yüzeye adım atan Aldrin’den sonra ABD 1972’ye kadar Ay yüzeyine 10 astronot daha çıkardı.
Bu arada, SSCB de birebir yıllarda Ay’a insan yollamak üzere üç kişilik Soyuz mekiklerini üretmeye başladı gelgelelim mekiği yüzeye indirebilecek güçte roket geliştiremediğinden Ay misyonuna 1974’te son verdi.
Beyaz Saray’da 1962’de gerçekleşen konuşmanın taraflarından Kennedy’nin ismi NASA’nın Florida’daki uzay merkezine verilirken, eski NASA Yöneticisi James Webb’in isminin, Hubble Uzay Teleskobu’nun tarafını alması öngörülen, 31 Ekim 2021’de uzaya fırlatılacak yeni nesil uzay teleskobunda yaşatılması planlanıyor.
Hürriyet