“Cezaevinden çıktığımda ırmak kenarında yürüyüp kuşlara yem veren insanları izliyorum. Kimlerin orada vicdan azabından dolayı bulunduğunu anlayabildiğimi düşünüyorum. Kim eşini bir gün evvel dövmüş ve bunu kuşları besleyerek telafi etmeye çalışıyor? Ben de öyleyim. Genelde mahpustaki hücreme penceredeki kuşlara vermek için ekmek götürüyorum. Sonra kendime soruyorum, ‘Bunu kuşlara iyilik olsun diye mi yapıyorsun, yoksa vicdanın mı seni rahatsız ediyor?'”
Usta hırsızların kusursuz planlarını bahis alan imaller dizi platformlarında rekorlar kırıyor. Arsen Lupen kitapları bir anda tekrar hatırlanıp çok satanlar listesine girdi. Oceans serisi kaçıncı çeşidi dönüyor, saymayı bıraktık. Fakat bazen gerçek öyküler kurgulardan daha çarpıcıdır.
Haberin girişindeki kelamların sahibi Pal Enger’in öyküsünü The Athletic’ten Daniel Taylor kaleme aldı. Biz de sizin için derledik.
Pal Enger bir futbolcu. Profesyonel mesleğine Valerenga’da başladı. Türk sporseverlerin John Carew travması ile hatırladığı Valerenga, 5 şampiyonluk ile Norveç’in büyük kulüplerinden biri. Lakin Enger’ın büyürken örnek aldığı rol model Diego Maradona yahut bir öbür efsane futbolcu değildi. ‘Sana en çok kim ilham veriyor?’ dediklerinde daima The Godfather (Baba) sinemasını ve Corleone ailesini işaret ederdi.
Mafyaların hayat şekline olan merakı nedeniyle 15 yaşındayken bir arkadaşıyla The Godfather sinemasının çekildiği ABD’ye bile gitmişti. Valerenga’daki grup arkadaşları o yaşta bir gencin bu seyahate nereden para bulduğuna akıl sır erdiremiyordu. Lakin kısa vakit içinde Pal Enger’in nasıl her vakit parasının olduğunu anlayacaklardı.
İSMİNDE BİLE PARA VAR
Pal Enger para ile doğmuştu. Şöyle anlatalım: 1980’lerde Norveç üst liginde oynayan oyunculara sponsorlar tarafından verilen arabaların üzerinde isimler de yazardı. Enger bu ayrıcalığa sahip olacak kadar meslekli değildi lakin arabasının kapısına ‘P Enger’ yazdırmıştı. ‘Penger’ Norveççe’de para manasına geliyor. (Adınızın ‘Peker Ara’ olduğunu ve her yere Para diye imza attığınızı düşünün…) P.Enger da ismiyle müsemma bir kişiydi, Oslo’nun en fakir mahallelerinden Tveita’da büyümesine karşın parasız kaldığı hiç görülmemişti.
O denli ki Oslo’da tek bir Porsche vardı, o da Enger’indi: “Pazar günleri batı yakasından (Oslo’nun güçlü bölgesi) Tvetia’ya benim arabayı yıkamamı izlemeye gelirlerdi.”
ÇOK YETENEKLİ BİR FUTBOLCUYDU
Enger’in PAF ekipten A kadrosu zorlamaya başladığı yıllar Valerenga tarihinin en başarılı devrine denk geliyor. Valerenga o yıllarda Norveç’in en üst ligi Eliteserien’i 4 yıl içinde 3 sefer kazanmıştı. A kadro ile birinci maçına 18 yaşında çıkan Enger, bir UEFA Kupası maçının 87’nci dakikasında oyuna girmişti.
Valerenga’nın o dönemki teknik yöneticisi Dag Vestlund’a nazaran Enger çok yetenekliydi:
“Kısa lakin süratliydi. Onu çok beğenirdim. Benimle olan ilgisinde her vakit çok terbiyeliydi. Her vakit nazik ve mütevaziydi.”
Lakin (buraya kadar da anlamışsınızdır) bu sıradan bir futbolcunun öyküsü değil. Birçok futbolcu için en büyük haz; gol atmak, bunu çılgınca sevinen bir tribünle paylaşmaktır. Enger için o denli değildi.
‘PEMBE PANTER SİNEMASINDAN BİR SAHNE GİBİ’
Bir gün konutunu polis bastı ve Pal Enger’i Oslo’daki bir mücevher hırsızlığına bağlayan bir ispat ele geçirildi. Kelam konusu ispat bir elmas, değerli saat ya da tomar tomar para değildi. Edvard Munch’un 1893’te resmettiği başyapıt ‘Vampir’ tablosu Enger’in duvarında asılıydı. Tablo, birkaç ay evvel Oslo’daki Munch müzesinden çalınmıştı. Bu olay, Enger’ın ‘Norveç’in en ünlü hırsızı’ unvanını elde etmesinin birinci perdesi olacaktı.
Bir ekip arkadaşı, olanlara inanamadığını şu sözlerle lisana getirmişti: “Birçok futbolcu çılgınca şeyler yapar. Lakin bu… Bu Pembe Panter sinemasından fırlamış bir sahne üzere.”
Enger, Vampir tablosu yüzünden cezasını çekip çıktı. Lakin öyküsü daha yeni başlıyordu.
ULUSAL BAYRAM, ULUSAL UTANCA DÖNÜŞTÜ
12 Şubat 1994’te Kış Olimpiyatları’nın açılış seremonisi 22 bin nüfuslu küçük bir Norveç kasabası olan Lillehammer’da yapılıyordu. (Evet, o meşhur dizideki Lillehammer…) Tüm spor dünyasının gözü bu etkinlikteydi. Olimpiyat ateşi kayakla atlama ile taşınmış, her türlü koreografi dansçısı şov yapmış, balonlar havalanmış, havai fişekler atılmıştı. Bu Norveç için ulusal bir kutlamaydı; hayat durmuştu ve aktiflik televizyonda canlı yayınlanıyordu.
Tıpkı sabah iki kişi Oslo’daki Ulusal Galeri’nin dış duvarına merdiven dayayacaktı. Olağan ki zamanlama tesadüf değildi. Merdivene çıktılar, içeri girmek için camı kırdılar ve Munch’un en meşhur yapıtı Çığlık’ı duvardan kesip aldılar. Tıpkı camdan geri çıktılar ve sessiz sokakta onları bekleyen araçla olay yerinden uzaklaştılar. Dünyanın en ünlü yapıtlarından biri, şoför koltuğunun gerisine sıkıştırılmıştı.
Fakat çıkmadan evvel bir kart bırakmayı da ihmal etmediler: “Zayıf güvenlik için binlerce teşekkür.”
Foto: Pal Enger Facebook sayfası
Enger, Çığlık’tan evvel çaldığı Vampir tablosu yüzünden 4 yıl mahpus cezasına çarptırılmıştı. Bu tecrübe ona ‘çenesini ne vakit kapalı tutması’ gerektiğini öğretmişti. Fakat tam da değil… Çünkü işlediği cürümlerle ilgili sağda solda konuşması yüzünden polisin dikkatini çekmişti.
Valerenga’dan grup arkadaşı Vidar Davidsen de Enger’in yeteneklerini göstermeyi sevdiğini söylüyor. Davidsen’in yetenek ile çalım atmayı yahut top sektirmeyi kast etmediğini ise şu kelamlardan anlıyoruz:
“Anahtarınızı aracın içinde unutup, kapıyı kilitleyip kazara dışarıda kalabildiğiniz yıllardı. Bu olduğunda hiç sorun etmezdik. Pal’i çağırırdık. Onun kapıyı kaç saniyede açacağı ile ilgili bahse girerdik. İnanın bana, çok uzun sürmezdi.”
Valerengalı oyuncuların birçoğu düşük fiyatlarla oynuyordu ve ikinci bir işle geçinmeye çalışıyordu. Egzersizlerden sonra Enger’ın kirli eşofmanlarını çöpe atması ekip arkadaşlarının dikkatini çekiyordu. Başkaları meskene götürüp yıkıyordu lakin Enger ‘Yenisini almak varken yıkamakla uğraşmaya değmez’ diyordu.
SOYUNMA ODASINDA HIRSIZLIK YAPMADI
Yeniden kelamı Davidsen’e bırakalım: “Bir kez BMW 735’ii ile antrenmana gelmişti. Değerli arabaları çalmayı seviyordu, bu katiydi. Yaşı daha 18’di, otomobilin çalıntı olmaması mümkün değildi. Oyuncular da çalışanlar da onun ne yaptığını biliyordu. Ancak kulüpte bir kuralımız vardı, soyunma odasına gelince bir direktörün oğlu musun, ya da fakir musun fark etmezdi. Soyunma odasında kadrodan birisindir. Ona dedik ki soyunma odasında bir şey (hırsızlık) yaparsan bitersin. Hakkını verelim yapmadı. Grup içinde düşünce çıkaran biri hiç olmadı.”
Çığlık tablosu çalındığında Enger artık Valerenga’da değildi lakin hâlâ futbol mesleğine devam edebilecek kadar gençti. Lakin rakiplerinin endişeli düşü olan suratını ve çevikliğini Çığlık tablosunu çalmak için kullanmayı seçti. Müzenin güvenlik kameralarına nazaran içeri girmesi, tabloyu çalması ve çıkması toplam 50 saniye sürmüştü.
Çığlık tablosu dünyanın en ünlü tablosu olarak kabul ediliyor. Hatta şöhretinin Mona Lisa’yı aştığını bile söylemek mümkün. Munch birçok yapıtında yaptığı üzere Çığlık’ın da 4 farklı versiyonunu resmetti. Bu versiyonlardan biri çalınmış ve Norveç’te ulusal bir kutlama, ulusal bir utanca dönüşmüştü.
Oslo emniyeti baş müfettişi Leif Lier, Ulusal Galeri’nin hiçbir güvenlik tedbiriyle korunmadığının altını çiziyor: “Bir camı kırıp girebilirdiniz. Birkaç güvenlik kamerası vardı lakin yıl 1994’tü ve imgeler çok bulanıktı. Özetle, elimizde hiçbir şey yoktu.”
Tam da bu ‘Elimizde hiçbir şey yoktu’ ruh halinden dolayı Norveç, İngiltere’den bir sivil dedektifi transfer etmek durumda kaldı. Olay milletlerarası basının gündemine girmişti. Acil tutuklamalar bekleniyordu. Norveç polisinin en büyük korkusu Çığlık’ı geri alamamaktı.
SHERLOCK HOLMES NORVEÇ’E GELDİ
Bu noktada Scotland Yard’ın emektar dedektiflerinden Charles Hill imdada yetişti. Hill’in tek vazifesi Çığlık’ı çalan çeteyi ortaya çıkarmaktı. Geçtiğimiz ay hayatını kaybeden Hill için Enger, ‘Sherlock Holmes Norveç’e geldi, bu epey komik bir durumdu’ tabirlerini kullanacaktı.
Hill, Los Angeles’taki Paul Getty Müzesi temsil ettiğini söyleyen bir fotoğraf alıcısı rolünde Norveç’e gelmişti. Hill’in canlandırdığı karakterin ismi Chris Roberts’tı. Amerikan aksanını da kusursuz taklit eden Hill, tam bir sanat insanı üzere giyiniyor ve konuşuyordu. (Papyonu da vardı) Çantasında bir fidye parası olduğu söyleniyordu ve daha büyük balıklarla iş yapmaya da alışıktı. Birçok aracı ile görüştükten sonra fotoğraf için 500 bin sterlin ödeyeceğini duyurmuştu.
Norveç’te bir mühlet geçiren Hill’in Çığlık’ı çalanlarla ilgili teşhisi netti: “Bu işi yapanlar, Oslolu umutsuz hadiseler. Bu lokal bir organize kabahat.”
Tüm bu olayların ortasında Enger’i ele veren ayrıntılardan biri ise kendi fırlamalığıydı. Dagbladet gazetesine oğlu Oscar’ın doğumuyla ilgili verdiği ilanda “Med et Skrik!’(Bir Çığlık ile!) sözünü yazması dikkat çekmişti. Buna ek olarak güvenlik kameraları soygundan 5 gün evvel Enger’in müzeyi ziyaret ettiğini de doğruladı.
Hill de kesimleri birleştirmeye başladı. Enger’in 16 yaşında iki mesleği; futbol ve hırsızlığı birlikte götürmeye başladığını öğrendi.
NEDEN ÇIĞLIK?
Natürel sizin de aklınızdaki soruya şimdi cevap vermedik: Enger o resmi neden çalmak istemişti? Çığlık’ın bedeli 50 milyon sterlindi lakin satılabilecek bir pazarı bulunmuyordu.
Polis bir mühlet sonra aradığımız cevabı buldu: Soygun, Enger’in de bağlı olduğu Tveitagjengen çetesinin planıydı. Çete, polisin dikkatini dağıtacak bir aksiyon yaparak öteki cürümleri rahatça işlemeyi hedeflemişti. Ve bu işe yaramıştı. Çığlık’ın çalınmasının akabinde sonraki haftalarda birçok banka soyulmuştu. Öte yandan Enger’in sanata ilgisi yoktu, ilgilendiği tek ressam Munch’tü. Lise yıllarında bir okul seyahatinde gördüğü Munch yapıtları onu çok etkilemişti. Geceleri düşünde görecek kadar.
Hill, 3 ay süren saklı polis vazifesinin akabinde bir taşra kasabasındaki bir dağ konutunda Çığlık tablosunu ele geçirdi. Hırsızlar onun kurduğu tuzağa düşmüşlerdi. Enger altı buçuk yıl mahpus cezası aldı. Bir kez cezaevinden kaçmayı başardı lakin 12 gün sonra onu Kopenhag’a götürecek trene binmeye çalışırken yakalandı.
Enger’in cezası 2000 yılında sona erdi, artık 33 yaşındaydı ve futbola geri dönmek için çok geçti. Dönmeyi istediği de söylenemezdi. Enger, başyapıtları çalmaktan sıkılmış artık kendi yapıtlarını yapmaya karar vermişti. Yeni hayatında bir ressam olmaya karar verdi. (Penger diye imzaladığı yapıtlarının kimilerinde Çığlık tablosundaki hız görülebiliyor.)
Enger’in hayatıyla ilgili bir öteki çılgın ayrıntı ister misiniz? Açık artırmalara katılmaya başlayan Pal mahpustan çıktıktan iki yıl sonra gerçek bir Munch satın aldı. İmzasız taşbasması bir eser için 1500 sterlin ödedi.
Foto: Pal Enger Facebook sayfası
‘BU BİR SİNEMA DEĞİLDİ, BU GERÇEK HAYATTI’
Norveç’in en ünlü hırsızı uzun vakittir basına konuşmuyor. Onun kıssasını kendi ağzından duymak için Norveç’te çekilen “The Scream Heist” üretimine kulak veriyoruz: “O dünyadaki en havalı fotoğraf. (Çığlık aracın arkasındayken) Saatlerce otomobille dolaştım, ne yapmam gerektiğini, neler olabileceğini düşündüm. Çok heyecan vericiydi. Süper bir histi, sihirli bir andı.”
Enger, her ne kadar bir The Godfather tutkunu olsa da Corleone ailesinin bilakis şiddete başvurmadı. En azından her söyleşide bunun altını bilhassa çizecekti.
Pekala, artık ‘o işleri’ bıraktığını söyleyen Enger tüm bu yaşadıklarından neler öğrendi?
“Filmlerde yaşamamalısınız, makûs rol modelleri seçmemelisiniz. Pişman değilim. Tarihe geçtim ve bu havalı bir kıssa oldu. Bu üslup öykülerin sineması yapılır. Fakat bu bir sinema değildi. Bu gerçek hayattı.”
Enger’in, başrolünde kendisinin oynadığı bir Pembe Panter sineması yarattığı bir gerçek. Ancak tahminen onun şanssızlığı, Dedektif Hill’in Müfettiş Clouseau’dan çok daha maharetli olmasıydı.
Hürriyet
