Pandemi sürecinin en sert vurduğu sektörlerden biri sahne sanatları oldu. Salgın tedbirleri nedeniyle perde kapatan tiyatrolar iki yıldır ekonomik meselelerle boğuşuyor. Bu problemlere politik engellemelerin de eklenmesiyle çıkmaza giren tiyatrocular 27 Dünya Tiyatrolar Günü’nde yaşadıkları zorlukları anlattı.
DW Türkçe’ye konuşan tiyatrocuların en az ekonomik sıkıntılar kadar dikkat çektiği husus, sansüre yol açan keyfi uygulamalar. Son devirde valilik ya da kaymakamlık kararıyla sahnelenmesi engellenen onlarca oyun bulunuyor. Tiyatrocuların anlattığına nazaran, alınan kararlar ekseriyetle kelamlı olarak bildiri edilirken oyunlar birden fazla vakit münasebet vermeksizin yasaklanıyor. İstanbul Fatih’te sahnelenmesi planlanırken yasaklanan, F tipi cezaevlerindeki azap ve berbat muamele bahisli “Ölüm Uykudaydı” yasaklanan oyunlar ortasında bulunuyor.
“Tiyatro topluluğu oto sansürle hayatına devam ediyor”
“Ölüm Uykudaydı,” geçen Kasım ayında Fatih Kaymakamlığı tarafından “kamu güvenliği bakımından uygun bulunmadığı” için yasaklandı.
Tiyatro İmge tarafından sahnelenen oyunun direktörü Onurcan Çelebi, kendilerine resmi tebligat yapılmadığını, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından gelen telefonda kaymakamlık yasağının bildirildiğini anlatıyor. Beykent Üniversitesi Oyunculuk Kısmı mezunu Çelebi, “Kaymakamlık, internet üzerinden arama yapıp oyunu uygun bulmadığına karar vermiş. Bizim oyuna uygulanan sansür yalnızca devletle yüz yüze geliş anı. Koca tiyatro topluluğu oto sansürle hayatına devam ediyor. Oyun hazırlarken alacağı yansıyı, sahne bulup bulamayacağımızı düşünüyoruz” diyor. Sansürün yanı sıra ekonomik sıkıntılarla da boğuştuklarına işaret eden Çelebi, sahne kiralarının epeyce yüksek olduğunu lisana getiriyor.
“Özel tiyatrolar taraf gözetilmeksizin desteklenmeli”
Özel tiyatrolar pandeminin başından beri vergi, borç, kira ve faturalarla ilgili düzenleme yapılmasını ve devlet dayanağı verilmesini talep ediyordu. Kültür ve Turizm Bakanlığı geçtiğimiz Ocak ayında “Dijital Tiyatro” ve “Tiyatrolarımız DT Sahnelerinde” projeleri kapsamında 451 özel tiyatroya 14 milyon 455 bin lira dayanak sağlayacağını açıkladı. Fakat Moda Sahnesi, Kadıköy Boa Sahne ve Boğaziçi Şov Sanatları Tertip (BGST) Tiyatro’nun da ortalarında olduğu kimi tiyatroların takviye başvurusu reddedildi.
Kültür Sanat-Sen Genel Lideri Ahmet Özbek, özel tiyatroların pandemi şartlarına direnmesinin kolay olmadığının altını çiziyor. “Gündüz farklı işlerde çalışıp gece oyununu oynamaya çalışan arkadaşlarımız var maalesef. Özel tiyatroların acilen taraf gözetilmeksizin desteklenmesi gerekiyor” diyor. Özel tiyatroların ticarethane başlığı altında değerlendirildiklerini, elektrik, doğalgaz üzere faturalarda vergi indiriminden faydalanmalarının engellendiğini lisana getiren Özbek, “Bu, kabul edilebilir bir durum değil. Tiyatroların kâr maksatlı oluşumlar olmadığı, çalışanlarının çoğunlukla diğer yerlerden hayatlarını kazanıp buralarda sanat yapmaya çalıştığı gerçeği göz arkası edilemez. Vergiler konusunda devlet düzenleme yapmalı” diye ekliyor.
“Dünya klasiklerine sansür uygulayacak hale geldik”
Ekonomik sıkıntılara ek olarak, ülke gündemini meşgul eden politik kararlar sonucunda hayatının istikameti değişen sanatkarlar da var. Amed Kent Tiyatrosu (Şanoya Bajêr a Amed ê), bu sanatkarların bir ortaya geldiği topluluklardan biri.
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’ne kayyum atandıktan sonra işlerine son verilen tiyatrocular tarafından 2017 yılında kurulan Amed Kent Tiyatrosu’ndan 25 yıllık tiyatrocu Berfin Emektar, Diyarbakır’da tiyatro için yer bulmanın zorluklarını anlatıyor. “Mevcut yerlerin tamamı devletin, kayyum atanan belediyenin elinde. Buralar Kürtçe tiyatroya açık değil. Şu anki tiyatromuzu sivil toplumun takviyesiyle inşa ettik. 80 kişilik salonumuz vardı, yer yetmediği için 150 kişilik yer yarattık. Belediyedeyken de seyircimiz çoktu, artık de öyle” diyor.
Türkiye’deki antidemokratik uygulamaların tiyatro topluluğunu birebir etkilediğini lisana getiren Emektar, “Ama biz daha çok etkileniyoruz zira ‘öteki’ olanız” diye ekliyor. Amed Kent Tiyatrosu’nun Aralık ayında Mardin’de Kürtçe olarak sahneleyeceği Molière’in yazdığı “Tartuffe”oyunu valilik tarafından yasaklanmıştı. Emektar, valiliğin pandemiyi münasebet gösterdiğini lakin yasağın sonraki günü birebir yerde öbür bir oyunun sahnelendiğini söylüyor. “Birçok yerde engellemelerle karşılaşıyoruz. Türkiye genelinde salon bulamıyoruz. Tehditler nedeniyle oyunlarımız iptal ediliyor” diyor. Emektar da oto sansür problemine dikkat çekiyor. “Zaman vakit farkında olmadan da oto sansür uyguladığımız metinlerimiz oluyor. Dünya klasiklerine sansür uygulayacak hale geldik” diye konuşuyor.
“Testis” sözü müstehcen bulundu, yasak geldi
Sansüre uğrayan oyunlardan bir oburu, 2014’ten bu yana seyirciyle buluşan tek kişilik “Karahindiba” oyunu. Yıllardır Anadolu’nun birçok yerinde sahnelenen oyun, geçen sene Hatay Valiliği tarafından içinde “testis” sözü geçtiği gerekçesiyle “toplumsal ahlaka aykırı” ve “müstehcen” bulunduğu için yasaklandı.
“Gelirimizin neredeyse yüzde 40’ını vergi olarak ödüyoruz. Tiyatro çalışmaları yaptığımız atölye vardı, orayı ekonomik nedenlerle kapattık pandemi devrinde. Güç ve yıpratıcı bir devirden geçtik, ağır ekonomik yüklerin altındayız. Keyfi uygulamalarla uğraşmak zorunda kalıyoruz bir de. Ruhsal olarak da yoruyor.”
Burcu Karakaş
© Deutsche Welle Türkçe
