Ceyla Pazarbaşıoğlu, parlak bir mesleğe sahip. Ekonomist. 30 yıldır yurtdışında yaşıyor. 23 yıllık IMF mesleği sonrasında Dünya Bankası’nda lider yardımcılığı görevindeyken yine IMF’ye üst seviye bir misyonla geçti. IMF’nin Strateji, Siyaset ve İnceleme Dairesi Lideri oldu. Ceyla Pazarbaşıoğlu, bu vazifeye gelen birinci bayan. Yeni vazifesine başlamadan evvel kendisiyle online ortamda sohbet ettik. Her yaz Urla’daki aile meskenine gelen Ceyla Pazarbaşıoğlu birinci kere bu yıl Türkiye’yi ziyaret edememiş.
Çok gurur duyduk. Nasıl bir ailede büyüdünüz?
Hakikaten de o denli. Bu sırf Türkiye’de değil dünyada da birebir. IMF’de de idarede bayan oranı erkeklerden düşük. Benim bulunduğum kısımda de bugüne kadar daima erkek ekonomistler olmuş.
İzmir’de büyüdüm. Benden 4 yaş küçük bir kızkardeşim var. Keyifli, birbirine takviye veren ve birlikte vakit geçirmekten hoşlanan bir ailede büyüdüm. İzmir Amerikan Koleji mezunuyum. Okulumuz benim vaktimde kız okuluydu. Bize özgüven verdi. Boğaziçi Üniversitesi’nde Iktisat lisansı yaptım. 1983 yılında üniversiteye girmiştim. Efsane hocalarımız vardı.
Ekonomist olmaya nasıl karar verdiniz?
Annem İngilizce ders verirdi, babam ise ihracatçı. Bilgisayar Mühendisi olacaktım fakat son sene Dünya Bankası’ndan bir konuk gelmişti Boğaziçi Üniversitesi’ne. O toplantıdan etkilendim ve Dünya Bankası’nın yaz programına başvurdum. 1987 yılında Dünya Bankası’na gittim. Dünya Bankası’nın sıkıntı durumda olan ülkelerle ilgili çalışmaları beni etkiledi. Orada kaldım. Georgetown Üniversitesi’nde doktora yaptım. Doktora biter bitmez IMF’ye başvurdum. Değişik ülkelerden 25 doktora öğrencisi alınacaktı. Washington’da olmam gerekiyordu ve orada kaldım. 1992-1998 yıllarında kriz vardı birçok ülkede. Meksika, Norveç-İsveç banka krizi ve Rusya’nın bölünmesi…Çok alanda çalıştım.
KEMAL DERVİŞ ÇAĞIRDI ÇABUCAK GELDİM
Türkiye’de de bir devir bulundunuz. O misyon nasıl oldu?
1997’de Türkiye üzerine çalıştım. Güç bir yıldı Türkiye için. 2001 krizi öncesi. 1998’de IMF’den ayrılıp Londra’da bir yatırım bankasına girdim. 2001 yılında kriz sonrası Kemal Derviş 5 kişilik bir kriz komitesi kurmuştu. İki gün içinde Türkiye’ye gelmiştim. Çocuklar ve eşim Londra’da kaldı o devirde. Bankacılık bölümü çok sıkıntı durumdaydı. BDDK’da çalıştım. Çok hoş bir şey insanın ülkesi için ülkesinde çalışması. Benim en çok tatmin olduğum işim oldu. “Dream job” diye bana sorulduğunda her vakit “Ankara’daki görevim” derim. Türkiye büyük zorluklara dayanabilen bir ülke. Çok ıslahat yapıldı o periyotta. Ankara’da çalıştığım periyot benim için çok bedelli oldu.
SERVET BİRKAÇ KİŞİNİN ELİNDE
Salgın yalnızca sıhhat krizi mi?
Salgın öncesi süratli bir global borç birikimi dalgasının tepesindeydik. Artık daha çok tsunamiye benziyor. Evvelki süratli ve geniş tabanlı borç birikimi dalgalarının tümü, birçok iktisatta kıymetli üretim kayıpları olan mali krizlerle sona erdi. Bu birikim elbet büyük yatırım gereksinimlerini ve elişmiş ekonomilerde çok tartışılan ‘tasarruf bolluğunu’ da yansıtıyordu. Bu, birkaç kişinin elinde servetin ağırlaşmasıyla ilişkili. 2010’dan bu yana verimlilik artış suratındaki düşüş, rekor düzeydeki en uzun, en dik ve en kapsamlı oldu. Borç birikimleri verimlilik artışına iki biçimde ziyan verir. Kısa vadede, düşük verimli kesimlerde sermayenin yanlış tahsisini teşvik ederek ve uzun vadede yatırımı ve teknolojik yeniliği baskılayarak.
ÇOK BELİRSİZLİK VAR
Nasıl bir süreç bizi bekliyor?
Kolay geçmeyecek. Çok belirsizlik var. Aşı şu tarihte çıkarsa şu olur olmazsa bu olur üzere farklı senaryolar var. Dünya Bankası düşük gelirli ülkelerle çalışıyor genelde, gelişmeye katkıda bulunmaya çalışıyor. IMF ise krizlerle nasıl başa çıkarıza odaklı. Yangın söndürücü, itfaiye üzere IMF. Gelişmekte olan ülkelerden martta 100 milyar dolar çıktı. Bu devam etseydi çok makus oldu. Lakin bir halde iktisat dönmeye başladı. Bu krizde 3 ay sonrasını bilmek kolay değil. Şu an herkes ziyanı azaltmaya çalışıyor. Pandemi birebir vakitte yoksullukta keskin bir artışa yol açacak. Tarih, siyaset yapıcıların pandeminin getirdiği gibisi görülmemiş zorlukları nasıl ele aldıklarını izliyor. Onların karşılığı, bu felaketin tarihinin nasıl yazılacağını belirleyecek.
BAYANLARIN ÖNÜNÜ AÇIYOR
Dijital hayat fırsat eşitliği de getirebilecek mi?
Bence değişim büyük. Afrika’da dijital finans, dijital pazarlar süratle gelişiyor. Türkiye’de de bu türlü. Bilhassa dijital pazarlama ve finans bayanlar için çok kıymetli. Dijital metotlarda pazarda bir eser satan bayan borç ve kredi alabiliyor. Kenya’da da bu türlü, dünyanın birçok ülkesinde dijital hayat bayan – erkek ayrımını azaltıyor. Dijital gelecek bayanların önünü açıyor.
PANDEMİ FIRTINA OLUŞTURUYOR
Eşitsizlik, yoksulluk, iklim krizi ve pandemi ne getirecek?
İklim değişikliği, milyonları yoksulluğa itme ve onlarca yıllık kalkınma kazanımlarını geri alma potansiyeli ile büyük bir tehdit çarpanı olarak hareket etti. Sonra büyük eşitsizlik koronavirüs. Gelişmekte olan ekonomiler için pandemi tam bir fırtına oluşturuyor. Zayıf sıhhat sistemleri üzerindeki harika yüke ek olarak, bu iktisatların birçoğu turizm de dahil olmak üzere azalan ihracat gelirleriyle ve personel dövizleriyle başa çıkmak zorunda. Büyük iktisatların merkez bankalarının geniş çaplı destekleyici önlemleri global finans piyasalarını istikrara kavuşturmada başarılı olurken, en yoksul gelişmekte olan ekonomiler artan borçlar nedeniyle hala sıkı mali şartlarla karşı karşıya. Pandeminin tetiklediği derin sakinliklerin, düşük yatırım, işsizlerin insan sermayesinin erozyonu ve global ticaret ve arz temaslarından çekilme dahil olmak üzere birçok kanalda kalıcı izler bırakması mümkün. Evvelce var olan zayıflıkları ve yapısal darboğazları nedeniyle, yükselen ve gelişmekte olan ekonomiler uzun vadeli büyüme beklentileri üzerinde daha da büyük olumsuz tesirlerle karşılaşabilir.
FAKIRLEŞTIRIYOR
Dünyanın nasıl bir hareket planına gereksinimi var?
Pandemi tıpkı vakitte yoksullukta keskin bir artışa yol açacak. Global sakinliğin derinliğine bağlı olarak, salgının dünya çapındaki çok fakir sayısını (günde 1.90 doların altında yaşayanlar) bu yıl yaklaşık 70 milyondan 100 milyona çıkarması bekleniyor. Yoksulluk tesiri en büyük Güney Asya ve Sahraaltı Afrika’da olacak. Kişi başına gelirdeki rekor düşüşün, bu bölgelerde toplam 58 ila 81 milyon kişiyi çok yoksulluğa iteceği iddia ediliyor. Salgının yoksulluk ve eşitsizlik üzerindeki olumsuz tesiri, sonunda toplumsal istikrarsızlığın artmasına neden olabilir. Pandemi, global uyum ve işbirliğinin hem halk sıhhati hem de iktisat siyasetindeki can alıcı bedelinin altını çiziyor. Mali açıdan kısıtlı pek çok yükselen ve gelişmekte olan iktisat, bilhassa en fakir olanlar, milletlerarası toplumun koordineli dayanağından yararlanacak. Memleketler arası toplumun siyaset reaksiyonu, pandeminin bu ekonomilere verdiği zararın büyüklüğü ile uyumlu olmalıdır. Aksi takdirde, daha evvelki ekonomik krizlerde sıklıkla olduğu üzere, ertelenen siyaset müdahalelerinin maliyeti çok daha büyük olacak. Bu salgın, çağdaş vakitlerde gibisi olmayan büyüklükte bir sıhhat krizidir. Şimdiden büyük bir ekonomik krize dönüştü.
Tarih, siyaset yapıcıların pandeminin getirdiği gibisi görülmemiş zorlukları nasıl ele aldıklarını izliyor. Onların karşılığı, bu felaketin tarihinin nasıl yazılacağını belirleyecek.
Hürriyet
