Son günlerde Türkiye’de yaşanan ve hava sıcaklığına bağlı olarak büyüyen orman yangınları, iklim krizinin şiddetine dair somut bir örneği gözler önüne serdi. Pekala merakla seyreden ve anlamak için sorulara soran çocuklara olup biteni nasıl anlatılmalı? Çocuklar üzerinde travma yaratmadan tahlilin bir modülü olmak için neler yapılabileceğini uzmanlar anlattı:
KAYGILANMAKTAN KORKMAYIN
Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk (Koç Üniversitesi Psikoloji kısmı öğretim üyesi): Yangın üzere doğal afetlere dair çocuğu dehşete düşürecek, imajlar çıkabilir karşısına; bunları izlememekte fayda var. Bilhassa küçük çocuklar ve telaşlı yapıya sahip çocuklar için bu çeşit görüntüler sakıncalı. Yetişkinlerin misyonu, dert yaratacak temel bilgilerden çocuğu sakınmak değil, bu bilgiyi çocuklara uygun bir lisanla vermek ve bu sorun karşısında neler yapabileceğimizi anlatmak. Çocuklarımıza doğruyu söylemeliyiz lakin onları sakin tutmamız gerekiyor. Örneğin “Yangın yok” diyemeyiz lakin yangının denetim altına alınmaya çalışıldığını anlatabiliriz. Fazla ayrıntıya girmeden yanlışsız bilgileri vermek ve haberlerde/sosyal medyada yer alan travma oluşturabilecek imgelerden çocukları uzak tutmalıyız. Bu mevzularda bilgilenmek başlangıçta çocuklarda dert artışına tahminen sebep olabilir fakat dikkat gerektiren kıymetli bahiste bir aksiyon almamız bir ölçü kaygı duymamızı alışılmış gerektiriyor. Bizim istemeyeceğimiz durum “ekofobi” diye tanımladığımız, kişinin “Eyvah, mahvolduk, her şey bitti, ömür bitti, ölüyoruz…” hissine kapıldığı çok korku durumu. Telaş ve dehşet, sağlıklı seviyede hissedildiğinde, bizi tehlikelerden koruyacak hareketleri yapmamızı sağlayan hisler. Çocuğa verilen bilgiler yaşına uygun olmalı ve gerçek hayatta da bir karşılığı olmalı. Katiyen teorik kalmamalı. Yapmamız gereken iki şey var: Birincisi, yeni duruma adapte olmak, yani ahenk sağlamak. Hayatta kalmak için evvel yeni durumu yanlışsız algılamak ve gerekli baş etme davranışlarını geliştirmemiz gerekiyor. Değiştirebildiklerimizi gördükçe korkumuz azalacaktır. Ve bunları sebatla sürdürmemiz kıymetli. Pasif bir optimistlik değil, yapan bir umut içinde olmamız gerekiyor.
SENARYOLARLA SOMUTLAŞTIRIN
Doç. Dr. Aslı Bugay Sökmez (ODTÜ Psikoloji kısmı öğretim üyesi): Çocuğun yaşını ve gelişim seviyesini dikkate alarak anlayabileceği biçimde anlatmak çok kıymetli. Ne oldu da iklim değişti, bu yangınlar neden çıktı, atmosfere ne oluyor” üzere soruları yanıtlamak için küçük senaryolarla sıkıntıyı somutlaştırarak anlatabiliriz ancak bunu yaparken sorunun gerçekliğinden kopmamalıyız. Mesela, ‘Lambalarımız yakmak için kullandığımız elektrik üretilirken salınan gaz, dünyanın etrafını saran bir battaniye üzere sarıyor.’ Böylelikle Dünya çok ısınıyor ve buzullar eriyor’ örnek bir senaryo olabilir. Bu bahislerde konuşmak güç elbette ancak sessizliği bozmak zorundayız. Sessiz kalmak daha büyük travmalara yol açabilir. Ayrıyeten sevmediğimiz hiçbir şeyi koruyamayız, çevreyi korumak istiyorsak çocuğa doğayı sevmeyi öğretmeliyiz. Yaşanmakta olan kriz ne yazık ki geleceğin sahibi olan çocukları kaygılandırıyor. Çocuklar son vakitlerde ebeveynlerine “Dünyanın yok oluşunu görmeyeceğiniz için çok şanslısınız lakin ben göreceğim” üzere cümleler kurabiliyor. Bu noktada ebeveyneler kendi telaşlarını uygun bir lisanla paylaşmaktan çekinmemeli lakin umut vadeden cümleler kurmalı, bu sorunun üzerine çalışan bilim insanları olduğunu lisana getirmeli.
İKLİM KRİZİ MÜFREDATA GİRMELİ
Çocuklara ve velilere tavsiyelerde bulunan uzmanların dışında yaşıtlarına ve yetişkinlere seslenmek isteyen iklim aktivisti gençler ise “Geç olmadan harekete geçin, bilime kulak verin” diyor, iklimi krizinin okullarda ders olarak verilmesini istiyor ve şu davetlerde bulunuyor:
Duru Barlak (16): Maalesef birçok insan bilimsel gerçeklikleri göz gerisi ediyor. Yetişkinlere iklim krizini ve sonuçlarını anlatmak çocuklara anlatmaktan daha sıkıntı. Toplumsal medyada yangınların sabotaj olduğuna ait birçok tam teorisi dolaşıyor. Bilhassa yetişkinlerin ispatı olmayan olaylara sorgusuz inanması beni çok şaşırtıyor. Şayet kasıtlı bir durum varsa bu elbette çok acı bir durum lakin yangının süratle büyümesinde iklim krizinin hissesi olduğu aşikar. Bu gerçekliği anlatmaya çalışan bilim insanlarını dinlememiz gerek. 7’den 70’e bilime kulak vermeliyiz.
Alara Civelek (16): Bilim insanları uzun vakittir çok hava olayların ekolojik ve sosyolojik açıdan birçok yıkıma yol açabileceğini anlatıyor. Ben araştırmalar yaparak iklim krizini öğrendim. Öğrendiklerimi elimden geldiğince hem yaşıtlarıma hem yetişkinlere anlatamaya çalışıyorum. Farkına varmaktan öteki dermanımız olmadığını düşünüyorum. İklim krizi müfredata girmeli, en önemli bir ders olmalı ki çocuklar bu bilince sahip olsun.
Deniz Dolapçıpoğlu (13): Geleceğimin çöl olmasından korkuyorum. Liseye hazırlanıyorum, haberleri gördüğümde derslerime odaklanamıyorum. Geleceğimize sahip çıkılmadığını hissediyorum. Büyüdüğümüzde karşı karşıya kalabileceğimiz riskleri çocuklara da yetişkinlere anlatmak olağan olmadığının farkına varmak zorundayız. Yok olmadan harekete geçmeliyiz.
Doruk Dolapçıoğlu (15): Çok hava olaylarının sıklığı ve şiddeti çok arttı ve bu durum bilhassa bizim kuşağımızı çok etkiliyor. Her şeyin rayından çıkması bizi kaygılandırıyor. Her devir mutlakla afetler, yıkımlar olmuştur, yetişkinler bize yaşadıklarını daima anlatır. Lakin bizim anlatacak daha çok şeyimiz var. Mesela ‘iklim mülteciliği’ diye bir kavram ortaya çıktı, çok hava olaylarından etkilenen beşerler yaşadıkları yeri terk etmek zorunda kalıyor. Bizi korkutan şey değişimin kendisinden fazla değişimin suratı. Birkaç yıl evvel olağandışı derece artan sıcaklığın yalnızca buzulları eriteceğini düşünmüştük, bugün ormanlarımız durumu ortada. Şayet berbat tarafta giden bu değişimi durdurmak için bilime güvenmeliyiz.
Hürriyet
