Yarın ülkede 14 milyondan fazla seçmen, “Yeni bir anayasa istiyor musunuz?” ve “Yeni anayasayı hangi heyet yazmalı; Karma Anayasa Şurası yahut Anayasa Kurulu” sorularına cevap verecek.
İştirak zarurî tutulmayan referandumdan, anayasanın yine yazılmasına onay çıkması durumunda, Şili, 1990’a kadar süren Pinochet rejiminin akabinde birinci defa demokratik bir idarede yazılmış anayasaya sahip olma fırsatını yakalayacak.
Halk, bu referandumda sadece mevcut anayasanın tekrar yazılması için değil, anayasayı yazacak heyetin belirlenmesi için de oy kullanacak.
Buna nazaran, yeni anayasanın yazılması için referandumdan Anayasa Şurası çıkması durumunda, 11 Nisan 2021’de düzenlenecek mahallî seçimlerinde, yeni anayasayı yazmak için 155 kişilik bir küme halkın oyuyla seçilecek.
Halkın, yeni anayasayı yazma vazifesini Karma Anayasa Heyeti’ne vermesi durumunda ise 172 bireyden oluşan konseyde 86 kişi parlamenterlerden, 86 kişi ise halkın oyuyla seçilen bireylerden oluşacak.
Referandum sonucuna bağlı oluşacak heyette, kadın-erkek sayısı eşit tutulacak ve heyette yerli halkların temsilcileri de yer alacak.
Seçilen heyetin, yeni anayasayı yazmak için 9 ay mühleti olacak ve bu müddet 3 ay daha uzatılabilecek.
Heyetin, yeni anayasayı hükümete sunmasının akabinde, ülkede iştiraki mecburî olan, taslağın yürürlüğe girmesinin onaylanması yahut reddedilmesi için yeni bir referandum düzenlenecek.
Ayrıyeten, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını nedeniyle oy kullanma süreci sırasında yığılmaların önüne geçilmek için, oy kullanma merkezlerinin sayısı artırılacak ve 60 yaşının üzerindekiler makul saatlerde oy kullanacak.
Kovid-19 testi olumlu çıkan ve karantinada bulunan şahıslar ise referandumda oy kullanamayacak.
“DİKTATÖRLÜK REJİMİNİN MİRASI” 1980 ANAYASASI
Şili’de Ekim 2019’da başlayıp 5 aydan fazla süren, yağma ve şiddet vakalarına neden olan “sosyal patlama” ismi verilen hükümet zıddı şovlarda, anayasanın yine yazılması protestocuların en önemli isteklerinden biriydi.
Diktatör Pinochet periyodunda yazılan Şili anayasası, halkın bir kısmına nazaran, “diktatörlük rejiminin mirası” ve “eşitsizliğin temel kaynağı” olarak bedellendiriliyor.
Birebir şeklide Pinochet eliyle yapılan özelleştirmeler ve özelleştirme teşvikleri nedeniyle, kâfi sıhhat, eğitim ve emeklilik üzere kamu hizmetlerini garantilemeyen bir ekonomik sistemi koruduğu düşünülüyor.
Örneğin, uzmanlar, anayasanın 19. hususunda, sıhhat ve eğitim haklarının korunduğunun belirtilmesine karşın, özel dal ile kamu ortasındaki hizmet kalitesinin ortasında büyük fark olmasının toplum içinde eşitsizliğin artmasına sebep olduğunu belirtiyor.
Kamu hizmetlerindeki kalitenin düşüklüğü sebebiyle toplumun refah düzeyi yüksek kısmının sıhhat ve eğitim üzere alanlarda iyi hizmet almak için özel kesime yönelmesi, özel kesim hizmetini maddi olarak karşılayamayan kısmının dezavantajlı duruma düşmesine neden oluyor.
1980 yılında yazılan ve birçok sefer değiştirilmiş olmasına karşın neoliberal kökünü koruyan anayasayı ülkenin eski Devlet Lideri Michel Bachelet 2014’ten 2018’e kadar olan ikinci periyodunda değiştirmeye çalışsa da başarılı olamamıştı.
PASİF ŞOVLARDAN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ REFERANDUMUNA GİDEN SÜREÇ
Güney Amerika ülkesi Şili’de şovlar, başşehir Santiago’da günde 3 milyondan fazla kişinin kullandığı metro fiyatlarına 6 Ekim 2019’da yapılan 30 pesoluk artırımla öğrencilerin fiyat ödememek için turnikeden atlama biçiminde başlattığı pasif şovlarla başladı.
Güvenlik kuvvetlerinin, eylemcilere sert müdahalesinin akabinde 18 Ekim 2019’da şiddetlenen şovlar, ülke çapında yayılarak çeşitli yağma ve şiddet hadiselerine dönüştü.
Mart ayına kadar ağır bir biçimde devam eden protestolarda yeni anayasa ve toplumsal haklar talep eden göstericiler, “30 peso için değil, 30 yıl için” sloganları attı.
Ülkede “sosyal patlama” olarak isimlendirilen şovlarda 30’dan fazla kişi hayatını kaybetti, yaklaşık 4 bin kişi yaralandı ve ortalama 10 bin kişi de gözaltına alındı.
Yağmalama ve kundaklama hadiselerinin yaşandığı protestolar nedeniyle, ülkede 3 bölge ile 11 kentte güvenliğin orduya bırakılmasını kapsayan “acil durum” ve “sokağa çıkma yasağı” ilan edildi.
Şili Devlet Lideri Sebastian Pinera, halkın ekonomik sıkıntılarını anlayamadığı için özür dileyip, bir dizi ekonomik yardım paketini hayata geçirdi. Kabinesinde esaslı değişikliklere giden Pinera, 8 bakanı değiştirmesine karşın şovlar durmadı.
Mart ayında Kovid-19 salgınının akabinde durulan şovların 1. yıl dönümü 18 Ekim 2020’de, salgına karşın binlerce kişi sokak şovları düzenledi. Bu şovlarda 1 kişi hayatını kaybetti, 580 kişi gözaltına alındı, birçok yağma ve kundaklama hadisesi yaşandı.
Hürriyet
