Dünya kuş müşahede sitesi eBird’e geçen yıl 1.849 kuş çeşidinin müşahede kaydını giren Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu, 2020’de tüm dünyada gözlemlenen 9 bin 590 kuş tipinin 8 bin 300’ünü gördü, fotoğrafladı ve kaydını girdi. Bu çeşitlerin beşte birini Türkiye, ABD, Hindistan, Kolombiya, Tanzanya, İngiltere’de, geri kalanını da başka seyahatlerinde gördüğünü belirten Şekercioğlu ile konuştuk.
Kuşları merak etmeye, ilgi duymaya ne vakit başladınız?
Kendimi bildim bileli hayvanlara merakım vardı. 4 yaşında birinci defa sokağa çıkmaya başladığımda, futbol oynayan çocuklara katılmak yerine Ataköy’ün şimdi büsbütün yok edilmemiş çayırlarındaki hayvanları incelemeye başladım. Ziyan vermeden böcek, kaplumbağa, yılan üzere hayvanları yakalayıp, bakıp bırakırdım. Kuşlar daha erişilmez olduğundan kuşların farkına varmam birkaç yıl daha aldı.
O ne vakitti?
8 yaşında, Ataköy’de tren yolunun kenarındaki ağaçlarda iki tane yeşil papağanı görünce şoke oldum. Babamın 1960’lardan kalan Fotoğraflı Bilgi ansiklopedisinde gördüğüm papağanların Türkiye’de de yaşadığını bilmiyordum. Bu kuşların kafesten kaçıp İstanbul’a ahenk sağladıklarını yıllar sonra öğrendim. 1983’te gördüğüm bu papağanlar benim de eBird kuş listemdeki birinci kayıt ve sanırım hala Türkiye’de bilinen birinci yeşil papağan kaydı. Kuş gözlemciliğini öğrendiğimde 13 yaşındaydım.
Nereden öğrendiniz?
Gazetede Doğal Hayatı Müdafaa Derneği’nin (DHKD) bir kuş müşahede aktifliğiyle ilgili bir haber okudum. Okul çıkışı oraya gittim. Kimse yoktu fakat sonunda yöneticilerden Hollandalı tabiat muhafazacı Gernant Magnin’in odasını buldum. İçeri girdim. “Kuş gözlemek istiyorum” dedim. Sağ olsun, beni odasından kovmak yerine çok ilgilendi ve bir sonraki müşahede aktifliğine davet etti. Sonra dürbün ve rehber aldım. İlgim de giderek arttı. Üniversite üçüncü sınıfta ornitolog (kuş bilimci) ve tropik biyolog olmaya karar verdim ve doktoramı o doğrultuda yaptım.
Şimdiye kadar kaç kuş cinsi gördünüz?
Farklı kuş cins listeleri var. eBird (Clements) listesine nazaran 8 bin 133, giderek daha yaygın kabul edilen IOC listesine nazaran yaklaşık 8 bin 300 çeşit gördüm.
90 civarı ülke gezdim
Kuşların peşinden kaç ülkeye gittiniz?
Antarktika, Somaliland üzere gittiğim birtakım yerlerin ülke statüsü tartışmalı olduğundan, 90 civarı diyebilirim.
Kuş peşinde seyahat ettiğiniz en hoş ve en değişik yerler neresi?
Birçok yer var lakin öteki bir gezegende olduğum hissini vermesi açısından Antarktika kıtası, kültürel zenginlik açısından Papua Yeni Gine, dünyada en çok kuş cinsini barındıran mükemmel yağmur ormanlarıyla Kolombiya ve de Afrika’nın kalbi Gabon beni en çok etkileyen yerler oldu.
En çok gitmeyi istediğiniz yerler nereleri?
Sahra Çölü, Grönland, Svalbard, Kamçatka ve Yeni Zelanda’ya ilişkin Subantarktik Adaları görmeyi istediğim yerler ortasında. Lakin buralarda görmediğim kuş çeşidi sayısı az olduğundan, şimdilik tropik orman bölgelerine öncelik veriyorum.
Kuşların peşinde gezmek size neler kazandırdı?
Kusursuz bir uğraşı zira içinde her şey var. Bilim, seyahat, spor (yürüyüş ve tırmanışlar), tabiat, bölge halkını tanıma ve hatta öbür kuş gözlemcileriyle toplumsallaşma. Örneğin ben COVID-19 kısıtlamaları boyunca kuş müşahede seyahatlerine çıkamadım ve hareketsizlikten kilo aldım. Lakin tekrar seyahatlerime başlayıp kuş peşinde yerde yürüyüp dağlara tırmanarak ve istediğimi yiyerek 3 ayda 8 kilo verdim.
Olağan seyahatle farkı var mı?
Olağan seyahatte ekseriyetle seyahat rehberlerine, kentlere, bilinen yerlere bağlısınız lakin birçok kuş tipi en ücra ve en bakir yerlerde yaşadığı için, ornitolojik araştırmalarım ve yeni kuş çeşitleri görmek için olağan gezginlerin gitmediği çok ücra noktalara daima olarak gidiyorum ve o ülkelerin halkını çok daha iyi tanıyorum. Gittiğim birden fazla yerde tıpkı lisanı konuşacak tek insan yok ancak bir halde anlaşıyorum. O açıdan dünyanın çabucak her noktasında ve çabucak her türlü beşerle diyalog kurabilirim ve her yerde lojistik takviye verecek takımımı kurup kuşların peşine düşerim.
Kuşların peşinde gizli cennetleri keşfediyorum
Gittiğimiz ülkelerde insanını, yemeğini, cümbüşünü merak ederiz de kuşlarını ve öbür canlılarını görmeyle pek ilgilenmeyiz genelde. Bir ülkenin kuşları o ülkenin tabiatı hakkında bize nasıl bilgiler verebilir?
Kuşlar en iyi gösterge tiplerdendir. Bir bölgenin kuş tiplerine bakarak, oradaki ana habitatın ne olduğunu tespit edebilirsiniz. En seçkin ve endemik kuş cinslerinin yaşadığı yerler daha bakir ve lokal kültürlerin de az bozulduğu yerler olduğundan, kültürel açıdan da çok daha farklı oluyorlar. Yalnızca kuşların peşinden giderek dünyanın en hoş yerlerini, en enteresan kültürlerini ve diğer canlı çeşitlerini de görürsünüz. Örneğin ben endemik kuş çeşitlerini görmek için Tanzanya’nın Pemba Adası’na gittiğimde, birebir vakitte çok hoş tüplü dalışlar da yaptım. Çok turistik olan komşu ada Zanzibar’a nazaran çok daha az bozulmuş, kültürünü kaybetmemiş, tabiatı daha hoş ve mercan resifleri daha varlıklı bir cennetti Pemba. Yeni kuş çeşitlerini görmek için her sene bu türlü birçok gizli cennet keşfediyorum.
1 dolarlık pansiyonda ya da çadırda kalırım
Kuş müşahedesi için size nazaran en iyi 5 ülke hangisi olabilir?
Kolombiya, Peru, Brezilya, Ekvador ve Endonezya ancak farklı kıtaların kuş, öteki yaban hayatı, doğal, coğrafik ve kültürel çeşitliliğini makul bir bütçeyle deneyim edebilmek için Avustralya, Brezilya, Güney Afrika, Hindistan ve Türkiye’yi tavsiye ederim.
Dünyada en fazla kuş çeşidi gören bireylerden biri olarak sizin yeryüzünü en değişik noktalarına kadar tanıdığınızı söyleyebilir miyiz?
Katiyen… Gecesi bir dolarlık pansiyonda kalmaya da alışkınım, yerleşim yeri olmamasına da. Sık sık ücra ormanlarda, dağlarda, çöllerde ve medeniyet olmayan öteki noktalara keşif çeşidi düzenlerim. Örneğin daha ekim ayında Tanzanya’da iki haftayı çadırda geçirdim.
Orada 19’uncu yüzyıl yordamı bir keşif çeşidiyle ücra dağların zirvelerine bölge halkının da takviyesiyle çıktım. Fil ve Afrika bufalolarının ortasında haftalarca çadırda kaldık. Kimileri daha birkaç yıl evvel tanımlanan ve yalnızca o dağlarda yaşayan endemik çeşitleri gözlemledim ve fotoğrafladım. Somali’ye gittiğimde 2 gün uğraşıp bütün ülkeyi gezmek için müsaade aldım. Her kasaba ve kenti özel müsaadeyle geçmek lazım. Somali’de gittiğim kimi yerlere 1988 iç savaşından beri diğer yabancı uğramamıştı.
El Kural bölgesinde kuş aradım
Gördüğünüzde en çok heyecanlandığınız kuş hangisiydi?
Bir insanı öldürebilecek tahminen de tek kuş çeşidi olan soyu tehlikedeki kasuari en heyecanlandığım tıp oldu. Devekuşunu andıran, uçamayan, 2 metre uzunluğunda, simsiyah lakin başı kırmızı-mavi ve miğfer üzere oluşuma sahip bir kuş. Köşeye sıkıştırıldığı vakit Jurassic Park’taki Velociraptor üzere havaya zıplayıp 15 santimlik orta pençesiyle insanın karnını deşebiliyor, hatta boynuna bile saplıyor.
Üniversitede yağmur ormanı ekolojisini yerinde öğrenmek için bir devri Avustralya yağmur ormanında geçirdim ve çok şanslıyım ki parktaki varsayımı üç bireyden birine denk geldim. Çok yakınında olmama karşın karnımı deşmedi! Maalesef başıboş köpekler ve otomobil çarpması yüzünden bu mükemmel kuşun da soyu tehlikede.
Şimdiye kadar gördükleriniz ortasında en sıkıntı olan pekala…
eBird’e birinci kaydını benim girdiğim 9 kuş tipi var. Birçok Angola yahut Somali’den. Bunların ortasından en zoru Somali ketenkuşuydu. Hala eBird’deki tek kaydı bana ilişkin. 2 hafta aradım. El Esas ve IŞİD’in de bulunduğu, Somaliland ve Puntland ortasındaki tartışmalı hudut bölgesindeki Daalo Dağları’nda bulabildim.
Şu anda en çok izlemek istediğiniz kuş…
Kakapu… Soyu tükenme eşiğinde, gececil ve otçul, dünyanın en büyük ve de uçamayan tek papağan tipi. Yeni Zelanda’da doğal olarak kara memelisi olmadığından, evrim sonucu bir otçul memelinin ekolojik rolünü üstlenmiş çok enteresan bir cins. Yeni Zelanda’ya getirilen kedi, gelincik ve sıçan üzere istilacı tipler kakapuların neredeyse tamamını yok ettiğinden, Yeni Zelanda’nın açıklarındaki 4 ufak adada yalnızca 209 tane yaşıyor. Kurtarma projesi çalışanları dışında oburlarının bu adalara gelmesine müsaade yok.
Kuş gözlemcilerinin sayısı süratle artıyor
Milyonlarca insan, dünyanın dört bir yanındaki farklı ülkelerde çok sayıda kulüp ve kümelerle kuş gözlemciliği yapıyor. Kuş müşahedesi Kuzey Amerika’da süratle büyüyen hobilerden… Örneğin Kanada’da bahçıvanlıktan daha çok, kuş gözlemciliği için vakit harcanıyor. ABD’de 45 milyondan fazla kuş gözlemcisi (16 yaş ve üzeri) olduğu varsayım ediliyor.
Bu, ABD nüfusunun yaklaşık 5’te 1’i ve 16 milyondan biraz fazla insan, konutlarından uzakta kuş müşahedesi yapıyor. İngiltere’de de kuş gözlemciliği, bir numaralı hobi olarak bilinen balık avcılığını geride bıraktı. İngiltere’de 6 milyon insan sistemli olarak kuş gözlemciliği yapıyor. Kuş gözlemciliği gençler ortasında da yükselişte. İngiltere’nin hobileri ve ilgi alanlarıyla ilgili ülke çapında yapılan bir araştırma, 16-25 yaşları ortasındaki erkeklerin yüzde 32’sinin kuş gözlemlediğini ortaya çıkardı.
Hürriyet
