Bütün dünyanın gözü kulağı Azerbaycan – Ermenistan hududunda devam eden çatışmalara çevrilmiş durumda.
Azerbaycan-Ermenistan hududunun Tovuz nahiyesinde geçen haftadan bu yana Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki çatışmalar devam ederken çatışmaları başlatan nedenler ve neden artık başladığı sorusu da merak uyandırıyor. Çatışmaların devam etmesi ve büyümesi durumunda ortamda yaşanabilecek gelişmeler de korku uyandırıyor.
Yıllar süren Dağlık Karabağ sıkıntısının yaşadığı ortamda değil de iki memleketin daha evvel karşı zıdda gelmediği Tovuz nahiyesinin maksat olarak seçilmiş olmasıysa soru işaretleri doğurmuş durumda.
Şu ana kadar iki taraftan 16 er ve 1 sivilin hayatını kaybettiği açıklanan Azerbaycan – Ermenistan çatışmasıyla ilgili en değerli detayları mevzunun uzmanları Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Tedrisat Üyesi Prof. Dr. Salim Gökçen ve Nişantaşı Üniversitesi Milletlerarası Münasebetler Kısım Yöneticisi Tedrisat Üyesi Doç. Dr. Savaş Biçer yanıtladı…
Prof. Dr. Salim Gökçen‘e Azerbaycan – Ermenistan hududunda geçen haftadan beri yaşanan çatışmaların umum durumunu ve başlama nedenlerini zellikle 12 Temmuz’da yaşananları göz önünde bulundurarak nasıl değerlendirdiğini sorduk. Gökçen çatışmaları değerlendirirken şu sözleri kullandı:
“Ermenistan, 12 Temmuz’da sonun Tovuz yerinde Ağdam, Dondar Kuşçu ve Vahitli köylerini büyük çaplı silahlar ve havan toplarıyla ateşe tuttu. Ermenistan, Azerbaycan ordusunun karşılık vermesiyle ağır kayıp vererek geri çekildi. Çatışmada, Azerbaycan ordusundan ve Ermenistan’dan önemli kayıplar meydana gelmiştir.”
“AZERBAYCAN – ERMENİSTAN ANLAŞMAZLIĞINDA DIŞ FAKTÖRLERİN TESIRI VAR”
“Azerbaycan ve Ermenistan, birebir coğrafyada iyi komşuluk ilgileri içinde yaşamak zorunda olan iki devlet durumundadır. Ama kendilerinin dışındaki etkenler çatışmayı körükleyici bir özellik taşımaktadır. Bu tıp sıkıntılarda daima “dış odaklar” aramak, çevresel etkenlerden kelam etmek kolaycı bir yaklaşım üzere görünse de Azerbaycan – Ermenistan anlaşmazlığında hakikaten dış faktörlerin büyük tesiri bulunmaktadır. ABD, Rusya, İran ve AB devletleri probleme şu ya da bu formda dahil olmuş aktörlerdir. Burada istikrardan çok huzursuzluk olması bu aktörlerin işine geliyor. Kesimdeki tesiri elbette çok büyük olan Rusya’nın iki memleket arasındaki çatışmanın sona ermesini sahiden istediğini düşünmek mümkün değildir. Azerbaycan ile mütemadi “huzursuzluk” hali, Rusya’nın Ermenistan’ı elinde tutabilmesi için her devir iyi bir fırsat doğurmuştur. Ermenistan ise Rusya’nın kendisini koruyup kolladığına inanmış bir memleket manzarası sergiliyor ya da mevcut ekonomik istikrarsızlık onları bu inanmışlığa itiyor.
Prof. Dr. Salim Gökçen
İki devlet arasındaki huzursuzluğun ABD’ni de şad ettiğini söylemek mümkündür. Azerbaycan, ABD ile de AB üyesi devletler ile de Rusya ile de iyi alakalara sahip. Bu mealde ABD’nin neredeyse müttefiki durumunda olan Azerbaycan’ın İsrail ile de ilgileri epey iyi durumdadır. Ekonomik meydanda Azerbaycan, güç kaynaklarını global pazarlara ihraç etmede öncelikle ABD ile iş birliği yapmaktadır. ABD bu nedenle kolaylıkla çözülebilecek Dağlık Karabağ probleminde ne Azerbaycan’ın ne de Ermenistan’ın yanında mahal almıyor. Aslında bu iki memleketin daima sürtüşme halinde olması bir bakıma ABD ile Rusya’nın işine geliyor.”
Ermenistan’ın sivil gayeler de dahil olmak üzere gerçekleştirdiği taarruzların altında yatan gerçek neden sizce nedir sorusuna ise Gökçen şu yanıtı verdi:
“Burada Ermenistan’ın tarihi konumunu ve durumunu görmekte yarar var diye düşünüyorum. Zira Ermenistan nüfus olarak da siyasi, iktisadi ve askeri olarak da çok zayıf ve birçok sorunla boğuşan bir memlekettir. Tabiri caizse, açıkçası “bir avuç ülke” durumunda. Yani Ermenistan’ın bu durumda bir savaşı kaldıracak ne gücü ne de bir potansiyeli var. Münasebetiyle meydana gelen bu hadise Ermenistan’a tarih boyunca büyük destekler veren Rusya ve Fransa’ya odaklanmanın daha hakikat olacağını düşünüyorum.”
“RUSYA’DAN AYASOFYA MİSİLLEMESİ GELMİŞ OLABİLİR Mİ?”
“Türkiye Cumhuriyeti’nin, Suriye, Şark Akdeniz ve Libya sorunları önündeki tutumu ve müdahaleleri ile iç siyasette yapmış olduğu hamleler memleketler arası arenada ses getirmeye devam etmektedir. 10 Temmuz 2020’de Danıştay’ın 1934 yılındaki Bakanlar Konseyi kararını iptal ederek Ayasofya’ya tekrar cami hüviyeti kazandırması, UNESCO’dan ABD’ye, Yunanistan’dan Rusya’ya pek çok etraftan reaksiyon aldı. Hakikaten, Türkiye’nin bu kararı almasından yalnızca iki gün sonra Ermenistan’ın Azerbaycan ordusuna yönelik, ateşkesi ihlal ederek kışkırtıcı saldırısı akıllara hamisi Rusya’nın Ayasofya misillemesi olabilir mi? sorusunu getirmektedir. Rusya, son periyotta Türkiye’nin siyasetlerine direkt muhalif halleri ile bir numara noktadan fail imgesi vermektedir. Çünkü, Ermeni işgali altındaki Dağlık Karabağ’da da yasal ve gayrimeşru yollarla bölgesel istikrarı tehdit ederek çatışmaları alevlendiren Rusya’nın, Ermenistan’ın son periyottaki hücumunda da parmağı olduğunu düşünmek hiç de yanlış olmaz.”
Çatışmalar için Tovuz kesimi neden münhasıran seçildi?
Prof. Dr. Salim Gökçen, Tovuz kesiminin gaye alınması konusunda “Tovuz yeri, Azerbaycan’ın batısında bölge almaktadır. Azerbaycan-Ermenistan-Gürcistan hudutlarının kesişme noktasındadır. Ermenistan ile 24 kilometreye yakın çok uzun bir sonu bulunmaktadır. Tovuz kenti, kesimin kadim yerleşim ortamlarından biridir. Azerbaycan’ın Ermenistan ile hudut komşusu olan kent, Başşehir Bakü’ye 439 kilometre uzaklıkta ve nüfusu 2013 sayımına nazaran 15 bin civarındadır. Ortamın en büyük gelir kaynağı ise askeri üslerdir. Çünkü Azerbaycan son iki yıldan bu yana kesimde kıymetli askeri hamleler gerçekleştirmiştir. Bugüne kadar Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki hudut çatışmaları Dağlık Karabağ yerinde meydana geliyordu. Birinci sefer farklı bir kesime, Tovuz’a bu türlü bir akının yapılması değişiktir ve bunun birkaç sebebi vardır. Öncelikle Ermenistan Dağlık Karabağ nahiyesi üzerinden akın yapmayarak Karabağ Sorununu gündeme taşımak istememektedir. İkincisi bu kesim Türkiye’ye gelen güç hatlarının olduğu kesimdir. Başkaca Gürcistan-Kars-Azerbaycan tren yolu hattı da bu kesimden geçmektedir. Türkiye açısından da nispeten stratejik bir yer olması nedini ile Tovuz üzerinden yapılan bu atak, aslında dolaylı olarak Türkiye’ye bir “mesaj” niteliğindedir.” icmalini yaptı.
Çatışmaların devamı halinde yerdeki istikrarlar nasıl değişir?
Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki çatışmaların devamının yerde istikrarları nasıl değiştireceği sorusuna Gökçen “Çatışmaların şu aşamada devam edeceğini düşünmüyorum. Lakin Ermenistan tarafından meydana gelebilecek bir provakatif hadise, iki memleketin dışında birçok ülkeyi de içine çekecek bir kaosu ateşleyebilir. Bu nedenle memleketler arası birçok öge şu an itidal için gayret harcamaktadır.” karşılığını verdi.
“ORTAYA ÇIKACAK SAVAŞ EN ÇOK ERMENİSTAN’I ETKİLER”
Pekala Ermenistan Rusya’yı da yanına çekerek Azerbaycan’ı provoke etmeye çalışarak daha büyük çaplı savaş ihtimalini oluşturmaya mı çalışıyor? sorumuza ise Salim Gökçen enteresan bir cevap verdi:
“Burada ortaya çıkacak savaştan en olumsuz formda etkilenecek devlet Ermenistan olacaktır. Bu nedenle direkt bir savaşın içinde olmak isteyeceklerini zannetmiyorum. Onlar bu cins çekişmelerle kendisine destek veren memleketlerin dikkatini çekmek ve içeride yaşadıkları ekonomik ve siyasi istikrarsızlığı bu biçimde tolere etmek istemektedirler. Ortaya çıkacak bir savaş ne Rusya ne Türkiye ne de bir öteki memleketin yarına olmayacaktır.”
Çatışmalarda Türkiye’nin konumu
Azerbaycan – Ermenistan arasındaki çatışmalarda Türkiye’nin konumu ve durumunu nasıl görüyorsunuz sorusuna cevap olarak Gökçen:
“Azerbaycan’ın içinde bulunduğu her türlü sorun, Türkiye’nin ulusal çıkarları ile yakından ilgilidir. Türkiye en üst seviyede meydana gelen vakalarda Azerbaycan’ın yanında konum alacağını ve Azerbaycan’ın alacağı her kararı da destekleyeceğini ilan etti. Geçmişten bu yana devam eden silah, teçhizat ve askeri yardımlar daha da artarak devam edecektir. Türkiye’nin sürece canlı müdahil olması, işgalci Ermenistan ve bu ülkeyi askerî açıdan destekleyen, çözümsüzlükten çıkar uman memleketler için risk kaynağı olmaktadır.” tefsirini yaptı.
Bu çatışmalar Suriye ve Libya’daki durumu da göz önüne alırsak Türkiye-Rusya-İran üzere güçlerin yerdeki konumunu nasıl tesirler?
Gökçen‘in bu soruya tefsiri ise “Rusya arabuluculuk bahanesi ile ortama askeri yığınak yapmanın derdinde olabilir. Ve bu kesime girdiği takdirde ABD’nin Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden harekete geçirmeyi planladığı çevreleme siyasetleri bertaraf edilmiş olacaktır. İran hali hazırda Ermenistan’a en büyük desteği veren devlet. Memlekette yaşayan 30 milyon civarındaki Azeri Türkü’nün Azerbaycan ile hudut komşusu olmasını asla istemiyor. Ancak daha değerli bir durum ise İsrail’in Türkiye ile bağlarının zayıflaması üzerine İran’a yönelik operasyonlarını umumi olarak Azerbaycan üzerinden yönetmesi sıkıntısı var. İran bu husustan ötürü da hayli rahatsızdır. Türkiye Azerbaycan ile ilgili problemleri ulusal bir bahis olarak görmekte ve her formda Azerbaycan’ın yanında taraf aldığını söz etmektedir. Aslında Türkiye’nin bu biçimdeki tavizsiz vaziyeti yerdeki dengelerin Azerbaycan lehine değişmesinde rol oynayan en kıymetli faktördür.” biçiminde oldu.
Karabağ sıkıntısının tahlil süreci bu çatışmalardan nasıl etkilenecektir?
“Karabağ Meselesini şu biçimde tanımlayabiliriz: Milletlerarası ittifaklar gereği Azerbaycan toprağı sayılan Dağlık Karabağ’ın Ermenistan tarafından işgali, burada memleketler arası tanınırlığı olmayan tıpkı isimle bir Cumhuriyetin ilanı, bu işgalin Azerbaycan tarafından kabul edilmemesidir. Azerbaycan’ın %20’sini işgal eden ve bir milyondan fazla insanın konutunu terk etmesine neden olan süreci, Ermenistan idaresi bir hak olarak görüyor. Ermenistan, BM kararlarına muhalif davranarak bu topraklardan çekilmeyeceğini de bütün dünyaya ilan etmektedir. Azerbaycan topraklarının Ermenistan tarafından işgali sorunu eski Sovyet coğrafyasındaki birçok sorun üzere “dondurulmuş sorun” olarak tanımlanmaktadır. Lakin münhasıran, Rusya’nın Ağustos 2008’de Gürcistan’a müdahalesinden sonra “dondurulmuş sorunların” aslında donmamış olduğu ve bu durumun büyük tehlike arz ettiği daha iyi anlaşıldı. Azerbaycan açısından topraklarının Ermenistan işgali altında kalması hem milletlerarası hukuka münafi hem de iki devlet arasındaki istikrar farklılıklarına müsait değil. Yani, Azerbaycan tutarlı gördüğü vakitte BM Sözleşmesi’nin 51. hususuna dayanarak legal müdafaa hakkı çerçevesinde topraklarını Ermenistan işgalinden kurtarma hakkına ve potansiyeline sahiptir.”
Azerbaycan özelinde yaşananlar
Geçtiğimiz günlerde Azerbaycan’da halk meclise seferberlik çağırısı yapmıştı. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Memmedyarov da dün vazifeden alındı. Bu yaşananlara Azerbaycan özelinde tahliliniz nasıl olur? diye sorduğumuz Gökçen “Cumhurbaşkanı Aliyev, Memmedyarov’u vazifeden alarak, Eğitim Bakanı Ceyhun Bayramov’u Dışişleri Bakanı olarak atadı. Dışişleri Bakanlığı vazifesine 2004’te atanan Memmedyarov, Aliyev tarafından 15 Temmuz 2020 tarihinde Bakanlar Şurası içtimasında eleştirilmişti. Cumhurbaşkanı Aliyev burada Memmedyarov’un Dağlık Karabağ süreci müzakerelerinde başarısız olduğunu vurgulamıştı. Ayrıyeten Aliyev, Ermenistan ile 12 Temmuz 2020’de başlayan çatışmalar sonrası, Bakan Memmedyarov’un ehliyetli diplomatik başarıyı gösteremediğini tabir etti. Elmar Memmedyarov’un, yapılan tenkitler de göz önünde bulundurulduğunda, süreci hakikat yönetemediği için hizmetten alındığı anlaşılmaktadır.” tefsirini yaptı.
Nişantaşı Üniversitesi Memleketler arası Bağlantılar kısım lideri talim üyesi Doç. Dr. Savaş Biçer ise Azerbaycan – Ermenistan arasındaki tırmanan tansiyonu şu laflarla kıymetlendirdi:
“ERMENİSTAN AZERBAYCAN’IN ASRÎ SİLAHLI GÜCÜNDEN ÖNEMLI OLARAK KAYGI DUYUYOR”
“Azerbaycan ve Ermenistan arasında hudut çatışmaları yeni değil. Gelgelelim ortam itibariyle TOVUZ’da çıkan çatışmalar velev istemez birtakım kışkırtıcı nedenler aranmasına sebep oluyor. İki devlet arasındaki hudut hattı her devir sıcak çatışma riski taşıyan nahiyeler ve çok küçük çaplı velev münferit temaslar birden çatışmanın şiddetlenmesine sebep olabiliyor. Bu formdaki bir öteki hudut çatışmasına geçtiğimiz ay içerisinde Çin-Hindistan arasında tanık olmuştuk. Ermenistan bilhassa Azerbaycan’ın daima gelişen asrî silahlı gücünden önemli olarak telaş duyuyor ve işgal altındaki Azerbaycan topraklarının bir gün asıl sahipleri tarafından kurtarılacağının korkusunu ama kendi topraklarında garantör olarak gördüğü ve iki memleket sonunun tamamına yerleşebilecek Rus erleri ile yenebileceğini düşünüyor olmalı.”
Doç. Dr. Savaş Biçer
Tovuz yerinin ehemmiyeti
Doç. Dr. Savaş Biçer “Seçilen TOVUZ nahiyesi, Gürcistan-Azerbaycan-Ermenistan hudut üçgenine çok yakın ve Gürcistan-Azerbaycan ana yolu üzerinde kritik bir arazi kısmı. Bu kesimde genişleyebilecek bir çatışma, Gürcistan’ı da içine alabilir. Kolektif Güvenlik Muahedesinin işletilmesi halinde ise, örgüte Ermenistan’la birlikte üye olan Rusya dahil, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgız Cumhuriyeti ve Tacikistan’ın da çatışmalara taraf olması ile sonuçlanabilir.” tefsirini yapıyor.
Çatışmaların yansıması nasıl olacak?
Biçer, çatışmaların yaratacağı sonuçları ise şu halde kıymetlendirdi: “Türkiye’nin her kaidede Azerbaycan’ı destekleyeceğini açıkladığını da düşündüğümüzde, Kafkaslarda küçük çaplı bir çatışmanın yayılarak bölgesel bir çatışmaya dönüşme riski gözardı edilmeyecek kadar önemli bir sorun. Lakin bu kadar önemli olması nedeniyle de, bir mühlet sonra tarafların ateşkesi pratiğe ikna edilmesi mümkün. Rusya, Minsk Kümesi ve gayri kimi devletler itidal ve arabuluculuk davetlerine başladılar bile. Gerek Azerbaycan, gerekse Ermenistan idareleri sonuç olarak esas sorun kaynağı Dağlık Karabağ yerindeki Ermeni işgalinin kendi lehlerine memleketler arası bir tahlile kavuşacak halde gündeme gelmesini sağlamak isteyeceklerdir ve bu cihette memleketlerinin hem dış hem de iç dinamiklerini harekete geçireceklerdir. Suriye, Libya, Şark Akdeniz velev Afrika’daki Türkiye ve Rusya’nın gelişen dış siyaset ve güvenlik inisiyatifleri, Kafkaslarda karşı zıdda gelmelerinin de önünde istikrar sağlayıcı bir öge olma potansiyelindedir diye düşünüyorum.”
Hürriyet
