Coğrafya derslerinden hepimizin hatırladığı temel bilgilerden biri şudur: Atlas Okyanusu’nda iki temel akıntı bulunur. Labrador soğuk su akıntısı, İskandinav ülkelerinin kıyılarından aşağı hakikat iner, Gulf Stream sıcak su akıntısı ise Meksika Körfezi’nden üst gerçek harekete geçerek İngiltere’nin kuzeyine kadar devam eder. Gulf Stream, geçtiği coğrafyalarda birçok ülkenin hatta kıtanın iklimini tesirler. Bilhassa de Avrupa’nın kuzeyindeki havayı ısıtarak daha yaşanabilir bir ortam oluşmasını sağlar.
Lakin çok yakın vakitte bu temel bilgileri unutmak zorunda kalabiliriz. Çünkü iklim bilimciler, Gulf Stream akıntısının durma noktasına geldiğini söylüyor. Gulf Stream’in durması ise gezegenimiz için en değerli kırılma noktalarından biri olacak.
GULF STREAM DURURSA NE OLUR?
Guardian’ın aktardığına nazaran, bilim insanları Atlantik Meridyonel Devinim Dolanımı (AMOC) olarak isimlendirilen akıntıda “son yüzyılda tam bir istikrar kaybı yaşandığını” ortaya koydu. Bilim insanları AMOC’un yavaşladığını birinci sefer 2004 yılında fark ederek bu hususta ölçümlere başlamıştı. Üç yıl kadar evvel AMOC’un son 1600 yıldır hiç olmadığı kadar yavaş aktığı ortaya çıkmıştı. Bu yeni tahlil ise akıntının büsbütün durmak üzere olduğuna işaret ediyor.
Pekala Gulf Stream akıntısının ya da bilimsel ismiyle AMOC’un durması ne üzere sonuçlar doğuracak? Bu sorunun yanıtı, bilim insanlarının “en kıymetli kırılma noktası” ihtarını da daha iyi anlayabilmemizi sağlıyor.
Şöyle ki Hindistan, Güney Amerika ve Batı Afrika’da yaşayan milyarca insan tarım yapabilmek ve karınlarını doyurabilmek için Gulf Stream tesiriyle oluşan yağmurlara muhtaç. Öteki yandan Avrupa’da Gulf Stream’in havanın ılınmasını sağlayan tesiri olmazsa, birçok kent yaşanamayacak kadar soğuk olacak ve yıkıcı fırtınalar yaşanacak. Okyanusun öbür yakasında Kuzey Amerika’nın doğusunda deniz düzeyleri yükselecek.
Güney Yarımküre’de ise Amazon yağmur ormanlarının karşı karşıya olduğu tehlike artarken, Antarktika’daki buzullar da daha büyük risklerle karşı karşıya kalacak.
NE VAKİT OLACAĞI KIYMETLİ DEĞİL, ASLA OLMAMALI
AMOC sisteminin karmaşıklığı ve global ısınmanın gelecekte ulaşacağı düzeylerin belgisiz oluşu, akıntının durma tarihinin tam olarak saptanmasını da imkânsız kılıyor. Fakat bilim insanları, mümkün tesirlerin büyüklüğü nedeniyle, bu türlü bir senaryonun asla yaşanmaması için gereken ne varsa yapılması gerektiğini belirtiyor.
Gulf Stream’le ilgili araştırma, Almanya’da bulunan Potsdam İklim Tesirleri Araştırma Enstitüsü’nden Niklas Boers tarafından yürütüldü. Boers, Guardian’a yaptığı açıklamada, “Gulf Stream’in istikrarını yitirmesinin işaretlerinin şimdiden bu kadar gözle görülür olması beni hem şaşırtıyor hem de korkutuyor” dedi. Boers, “Bu olmasına asla müsaade veremeyeceğimiz bir şey” tabirlerini kullandı.
Boers, AMOC’un çöküşünün hangi karbondioksit düzeyinde gerçekleşeceğinin şimdi bilinmediğini de hatırlatarak, “Yani yapılacak tek şey emisyon düzeylerini mümkün olduğunca düşük tutmak. Atmosfere gönderdiğimiz her 1 gram karbondioksitle, bu sonuçları çok büyük olayın yaşanma ihtimali de artıyor” diye konuştu.
HAVA SICAKLIKLARINI BİRDENBİRE DEĞİŞTİRECEK
Boer ve takımının araştırmasının sonuçları bilim mecmuası Nature Climate Change’de yayımlandı. Son 100 bin yılın datalarına nazaran, AMOC’un iki evresi bulunuyor. Son birkaç binyılda AMOC süratli ve güçlü evresindeydi. Fakat bir de yavaş ve zayıf evre var. Bilgiler hava sıcaklıklarındaki değişimin AMOC’un evresinin 10 ila 50 yıl içinde birdenbire değişmesine yol açabileceğini gösteriyor.
Son buz çağında, AMOC’taki kimi büyük değişiklikler kış sıcaklıklarının 1 ila 3 yıl üzere kısa bir süreçte 5 ila 10 derece değişmesine yol açtı. Bunun sonucunda da Atlas Okyanusu kıyılarındaki birçok kara modülünün havasında değerli değişiklikler oldu.
GRÖNLAND’IN ERİMESİ TUZ DÜZEYİNİ DEĞİŞTİRİYOR
AMOC’un itici gücü Arktik Okyanusu’nun tabanına çeken ağır ve tuzlu deniz suyu. Fakat Grönland’ın üzerindeki buz katmanının erimesi, süreci iklim modellerinin öngördüğünden daha erken bir etapta yavaşlatıyor.
Olağan şartlarda AMOC, Kuzey Kutbu’na hakikat sıcak suları taşıyor. Burada soğuyup ağırlaşarak tabana çöküyor akabinde yine güneye akmaya başlıyor. Lakin global ısınma suyun soğumasına mani olurken, Arktik buzullarının bilhassa Grönland’ın erimesi, bölgeyi daha az ağır tatlı suyun basmasına ve AMOC akışının zayıflamasına neden oluyor.
İSTİKRARI BOZULMUŞ BİR SANDALYE ÜZERE
Boer, okyanus sıcaklıklarındaki ve tuz düzeyindeki değişimlerin AMOC’un dengesizliğini nasıl açığa çıkarabildiğini bir sandalye benzetmesiyle anlattı. Dört ayağı da yerde olan bir sandalyeyi ittirdiğimizde, pozisyonunu değiştiriyoruz ancak sandalyenin istikrarını bozmuyoruz. Lakin sandalyeyi iki ayağının üzerine yanlışsız ittirdiğimizde hem pozisyonunu hem de istikrarını bozuyoruz.
Boers ve takımının incelediği okyanus sıcaklığı ve tuzluluk bilgileri de benzeri bir duruma işaret ediyor. Sekiz farklı kaynaktan elde edilen ve 150 yıl geriye uzanan datalara nazaran, global ısınma akıntıların akış tertibini değiştirmekle kalmıyor tıpkı vakitte daha istikrarsız bir hal almalarına neden oluyor.
Bu bilgilerin ışığında araştırmacılar şu sonucun altını çizdi: “AMOC’un son onyıllardaki gerilemesi, geçtiğimiz yüzyılda istikrarını neredeyse büsbütün kaybetmesiyle ilişkilendirilebilir. AMOC zayıf deveran evresinin eşiğinde olabilir.”
NASA’nın Aquarius uydusundan alınan bilgilerle Şubat 2013’e ait tuzluluk düzeylerini. Mavi ve yeşil alanlar günden güne genişliyor
MS 400’DEN BERİ EN YAVAŞ DÜZEYİNDE
Araştırmayı Guardian’a pahalandıran David Thornalley, “Bu istikrarsızlık işaretleri çok telaş verici. Fakat hala bir çöküş yaşanacak mı ya da buna ne kadar yakınız sorularını karşılığını bilmiyoruz” dedi.
Londra Üniversitesi’nde gören yapan Thornalley, üstte bahsettiğimiz öbür kritik Gulf Stream araştırmasını da yürüten isim. Thornalley ve grubunun Nisan 2018’de Nature mecmuasında yayımlanan araştırmasında akıntının MS 400 yıllarına kıyasla yüzde 15 daha zayıf olduğu ortaya konmuştu. Bunun çok büyük bir sapma olduğuna işaret eden uzmanlar, zayıflamanın kaynağının büyük oranda global ısınma olduğuna işaret etmişti.
Thornalley o periyotta yaptığı açıklamada, “AMOC Dünya’nın iklim sisteminin çok kıymetli bir modülü ve geçmişte ani iklim değişikliklerinde kıymetli bir rol oynadı” demişti.
“KIRILMA NOKTASINA DÜŞÜNDÜĞÜMÜZDEN DAHA YAKINIZ”
Boer ve takımının araştırmasını Guardian’a pahalandıran bir öteki isim de İrlanda’da bulunan Maynooth Üniversitesi’nden Levke Ceasar oldu. Ceasar, “Bu araştırma metodu bize muhtemel çöküşün kesin zamanlamasını vermiyor lakin tahlil, AMOC’un istikrarını çoktan kaybettiğini gösteriyor. Ben de bunun AMOC kırılma noktasına düşündüğümüzden daha yakın olabiliriz diye anlıyorum” tabirlerini kullandı.
Bilim insanları iklim üzerinde büyük, süratli ve geri döndürülmez tesirler yapacak değişimleri kırılma noktası olarak isimlendiriyor. Kelam konusu kırılma noktalarıyla ilgili korkular günden güne artıyor.
Örneğin geçtiğimiz mayıs ayında tekrar Boers ve meslektaşları, Grönland’ı kaplayan buz katmanının değerli bir kısmının sonda olduğunu, bunun da global deniz düzeylerinde çok önemli bir yükselmeye yol açacağını bildirdi.
AMAZONLARDAN SİBİRYA’YA DÜNYA KIRILMA NOKTASINDA
Yeniden çok kısa bir müddet evvel Amazon yağmur ormanlarının kimi bölgelerinden atmosfere salınan karbondioksit ölçüsünün, fotosentez yoluyla emilenden karbondioksitten fazla olduğu bildirildi. Son olarak bu hafta başında yayımlanan bir araştırmada, Sibirya’da 2020 yılında yaşanan sıcak dalgasının permafrostu erittiği ve kaygı verici ölçüde metan gazı çıkışına yol açtığı bildirildi. Bütün bunlar değerli kırılma noktaları olarak görülüyor.
Üstelik 2019’da yapılan bir öteki tahlile nazaran, birtakım kırılma noktaları çoktan aşıldı ve “medeniyet için bir varoluşsal tehdit” ortaya çıktı. Hükümetlerarası İklim Değişikiği Paneli’nin pazartesi günü yayımlanacak raporunda da iklim krizinin gitgide büyüyen boyutlarının net bir biçimde ortaya konması bekleniyor.
Hürriyet
